Bí ngô (bí rợ) là loại cây dây leo mà quê tôi ngày trước hầu như nhà nào cũng trồng. Từ ven bãi sông, bờ ruộng, chân đồi, vườn nhà,… đâu đâu cũng thấy bí ngô xanh rì. Bí ngô leo giàn, bí ngô leo hàng rào, bí ngô bò trên mặt đất... Bí ngô gặp tiết trời ấm áp càng thêm tươi tốt, ngọn nào cũng mập mạp, vươn tay chắc khỏe, chẳng bao lâu mà cho bông cho quả.
Một điều khá đặc biệt là hầu hết các bộ phận của cây, từ ngọn, nụ, bông đến trái non, trái già… đều được dùng để chế biến các món ăn, trong đó ngon nhất phải kể đến bông và ngọn bí. Mẹ bảo, bông bí cũng giống như các loại rau xanh sạch nơi vườn nhà, có nhiều công dụng tốt cho sức khỏe.
Có lẽ vì thế, người quê chúng tôi luôn xem bông bí là đặc sản, là món rau dù chế biến thế nào cũng làm nên những bữa cơm nhà luôn ngon miệng. Đặc biệt, giữa các món luộc, xào, nấu canh, nấu lẩu… phải kể đến canh bông bí nấu cua đồng, món ăn mà ai đã ăn một lần chắc chắn sẽ muốn được ăn nữa, ăn mãi…
Nắm hạt bí ngô mới ngày nào được ba đem tra ở đám đất ẩm bên bờ giếng, vậy mà nay đã thành giàn bí xanh mát. Hòa vào sắc xanh đậm của lá, là sắc vàng rực rỡ của những nụ bí khỏe khoắn vươn mình chờ ngày đơm bông…
Mùa bông bí nở, mẹ giữ lại bông cái cho kết trái, chỉ hái những bông đực còn nguyên cuống. Mẹ bảo, bông bí có vị nhạt, hơi chua, hơi chát nhưng sau khi chế biến sẽ cho vị ngọt thanh, và món canh sẽ ngon hơn với những bông mới bắt đầu chớm nở. Bông bí có cánh màu vàng, nhụy bên trong lại đắng, nên mẹ đã ngắt bỏ nhụy, sau đó tước cạnh xung quanh bông và lớp da nhám bên ngoài cuống rồi đem rửa sạch.
Đồng làng ngày trước nhiều cua cá đến nỗi chỉ cần ra đồng một loáng là đã có mớ cá, giỏ cua mang về. Mùa bí nở bông, những hôm không phải đi học, chị em tôi lại rủ nhau đi bắt cua, vì đứa nào cũng “nghiện” món canh cua bông bí mẹ nấu. Cua mang về, mẹ ngâm trong nước vo gạo cho sạch bùn đất rồi lần lượt bóc mai, bỏ yếm, giã nhuyễn lọc lấy nước. Phần gạch cua được gỡ ra, tráng qua nước lạnh cho sạch rồi để riêng trong cái chén nhỏ.
Đến công đoạn nấu canh, đầu tiên mẹ phi hành thơm và xào qua phần gạch cua cho vàng suộm. Sau đó, mẹ đặt nồi nước lọc cua lên bếp, cho thêm chút muối trắng cho gạch cua dễ nổi lên bề mặt nồi (theo kinh nghiệm của mẹ). Mở lửa vừa, mẹ dùng đũa liên tục khuấy nhẹ để thịt cua không bị lắng và bám dưới đáy nồi.
Khi gạch cua từ từ nổi lên thành tảng trên mặt nồi, mẹ hãm lửa nhỏ lại, khéo léo gạt phần gạch cua sang một bên và cho phần bông bí vào. Mở lửa để nồi canh sôi lại, mẹ thêm gia vị vừa ăn rồi nhanh chóng nhấc nồi xuống để bông bí không quá mềm, nát. Chỉ cần ngửi thấy hương thơm đậm đà của món canh là chị em tôi đã thoăn thoắt đi dọn cơm ngay. Canh cua bông bí ăn với cơm nóng, cà muối thì ấm áp và đậm đà không gì ngon bằng.
Mẹ kể, mẹ quen ba vào mùa bông bí nở. Hôm đó, ba có việc sang làng Tiên Hòa (quê ngoại) phụ giúp nhà người quen sát bên nhà ngoại. Bữa cơm trưa, mẹ bưng tô canh bông bí nấu cua sang biếu. Chẳng ngờ ba ăn một lần mà nhớ mãi, để rồi sau đó ba tìm cách làm quen, thành bạn, rồi thành người chung nhà với mẹ.
Mỗi lần kể lại chuyện tình yêu của mình, ba cười nắc nẻ, giọng khoái chí: “Cũng nhờ có ba mà chị em con mới được ăn món canh bông bí nấu cua ngon hết sẩy còn gì”! Chúng tôi thấy chí lí nên cứ thế sung sướng cười ngặt nghẽo.
Canh bông bí nấu cua đồng giản dị, ngọt mát mẹ nấu, với chị em tôi, cho đến bây giờ vẫn là món ngon số 1. Nhớ món canh, tôi nhớ cả đôi bàn tay tảo tần của mẹ, những gì thương thuộc nơi quê nhà yêu dấu!