Những bóng người trên ghềnh đá mùa đông
Những cơn gió biển thổi ào ạt vào ghềnh đá Nam Ô (quận Liên Chiểu, Đà Nẵng), khiến những bóng người nhỏ bé lọt thỏm trên ghềnh đá run rẩy. Dù vậy thì họ vẫn luôn tay cạo mứt biển. Mùa này, rong mứt biển đang mọc thành từng cụm phủ dày trên các khe, ghềnh đá ở các rạn đá Ngầm, bãi Rạng của bán đảo Sơn Trà và các bãi đá thuộc khu vực Nam Ô, Hòa Vân, chân đèo Hải Vân. Đây là loài rong mứt đặc biệt chỉ có ở xứ này.
Rong biển phát triển trong thời tiết khắc nghiệt, từ khoảng đầu tháng 10 đến cuối tháng 12 âm lịch. Khi nước ngọt từ những đợt mưa lũ làm nước biển giảm độ mặn, cây rong biển hình thành, phát triển, phủ dày các ghềnh đá. Cứ thế hàng năm, từ khoảng đầu tháng 11 đến giữa tháng chạp âm lịch cũng là lúc loài “lộc biển” để chế biến rong mứt này bắt đầu sinh sôi nảy nở.
Theo chân những người đi hái rong mứt cheo leo trên vách những rạn đá Sơn Trà mới thấy mức độ nguy hiểm của nghề này. Và không phải ai cũng đủ bản lĩnh đi khai thác rong mứt biển tại các ghềnh đá bởi những điểm khai thác này thường có gió to, sóng lớn. Anh Phan Đường, một ngư dân chuyên khai thác rong mứt cho biết: “Người theo nghề “ăn” rong mứt có hai cách để đến điểm ăn mứt: “ăn” mứt bộ và “ăn” mứt ghe. Những ngày biển động, ghe không xuất bến được thì đi “ăn” bộ. Từ hai giờ sáng thức dậy đi bộ ra những bãi đá, ghềnh đá gần. Còn cách thứ hai là lên ghe đi ra những bãi đá xa!”
Theo lời anh Đường, thì tại những ghềnh đá, bãi đá sóng đánh rất mạnh. Nên chỉ những người khỏe mạnh chịu sương gió mới bám trụ nổi. Và có khi phải treo mình trên những vách đá cheo leo trơn ướt, chỉ những người có kinh nghiệm và sức khỏe mới làm được. Chỉ dành cho những ai có đầy đủ các tố chất như gan dạ, phản ứng nhanh nhẹn, thủ pháp lanh lẹ, quen sóng gió mới có thể hái rong mứt trên vách đá cheo leo mà thôi.
Đồ nghề của những người đi hái rong mứt thường là một cái gùi tre, một cái cảu (như cái rổ) đan bằng tre sâu bụng hẹp miệng và 5 đến 6 cái “dũm” thường được làm từ sắt tây cắt hình tròn tận dụng từ thùng phuy đựng xăng dầu, có đường kính khoảng 10cm vừa tay cầm để cạo mứt. Khi trèo lên các vách đá để "hái" mứt biển vào sáng sớm phải mặc áo quần bó chặt cơ thể, đầu đội mũ trùm kín chống lại với giá rét, sương sớm của biển.
Do các vách đá thường trơn trượt, người đi hái mứt phải mang những đôi dép có độ bám, mang găng tay bảo hộ hạn chế trầy xước khi cạo mứt biển. Nghe có vẻ đơn giản, không mấy nặng nhọc nhưng cái nghề “ăn” mứt này lại vô cùng nguy hiểm, chỉ cần sơ sẩy một chút thôi là có thể gây hại đến tính mạng.
“Mỗi khi cạo mứt, chân phải bấu chặt vào mặt đá trơn trượt, tay cạo mứt còn mắt phải canh chừng con sóng. Vì nếu chẳng may trượt chân té, sóng đánh vào sẽ rất dễ bị cuốn ra biển, rồi bị mắc kẹt vô đá… Thời gian “ăn” mứt trong ngày tùy thuộc vào từng con nước lớn, nước ròng, thường bắt đầu khi thủy triều rút và kết thúc khi thủy triều lên. Bởi vậy, có khi mới 1 giờ sáng, người ta đã vùng dậy í ới gọi nhau mang đèn pin ra biển hái mứt. Mứt biển khá nhỏ và bám rất chắc vào đá, khi hái phải cẩn thận ngắt từng cọng và cố gắng không làm nát mới bán được giá!”, anh Đường cho biết.
Lộc trời mùa biển động
Nghề cạo rong mứt biển tuy vất vả và nguy hiểm, nhưng mang lại nguồn thu nhập khá trong những ngày cuối năm. Anh Trương Văn Tài - người lâu năm làm nghề hái rong mứt - cho biết: “Trong điều kiện thời tiết thích hợp, chỉ từ mươi ngày đến nửa tháng, mứt có thể dài ra từ 3 - 4 tấc, đen nhánh như tóc. Đấy là thành phẩm loại ngon nhất để xuất khẩu ra nước ngoài hay bán cho khách du lịch”.
Rong mứt là món quà quý của biển có giá trị dinh dưỡng nên được thu mua với giá rất cao để xuất khẩu. Mứt tươi được thu mua tại chỗ với giá từ 300.000đ/kg, mứt khô có giá khoảng 2.500.000đ/kg.
Cũng chính từ đây xuất hiện những gia đình làm rong mứt chuyên nghiệp hơn, họ vừa thu nhặt rong mứt, vừa chế biến thành sản phẩm. Những người giỏi có thể kiếm từ 1,5 - 2 triệu đồng sau chưa đầy hai tiếng khai thác rong mứt. Cao điểm, có người có thể kiếm từ 30 - 45 triệu đồng một tháng, mức thu nhập khiến nhiều người phải giật mình.
Rong mứt thường được ngư dân ở đây chia làm hai loại: loại to bản bè ra thường được gọi là mứt lá, còn một loại mảnh mai dài ra như những sợi tóc thường gọi là mứt tóc. Trong hai loại mứt thì mứt lá là loại được ưa dùng và có giá trị cao hơn.
Hiện nay, mứt không chỉ là một món ăn quen thuộc trong bữa cơm của người dân Nam Ô mà đã trở thành một món ăn đặc sản trong các nhà hàng sang trọng ở Đà Nẵng, Sài Gòn, Hà Nội, thậm chí tận bên Trung Quốc, Nhật Bản xa xôi.