Tôi trộm nghĩ: “Có lẽ nhờ anh linh các anh hùng liệt sĩ phù hộ, chuyến khảo sát kết quả ngoài mong đợi, chỉ trong vòng 2 ngày, có ngay sản phẩm mới, độc, lạ”. Kết quả thế nào, cần có thêm thời gian, nhưng thể hiện tấm lòng người Sài Gòn với vùng đất thiêng, Đường 20 Quyết Thắng - con đường từng được Đại tướng Võ Nguyên Giáp khen là “kỳ công, kỳ tích, kỳ quan” khi đến thăm vào năm 1973.
Đường 20 Quyết Thắng dài 125km, từ Phong Nha đến ngã ba Lùm Bùm, cửa khẩu Cà Roòng - Noọng Ma. Trong chiến tranh, “mưa bom, bão đạn” ập đến Cà Roòng từng giờ, hòng cắt đứt huyết mạch đường Hồ Chí Minh, dập tắt khát vọng thống nhất đất nước. Để lại sau lưng gia đình, người thân, giảng đường đại học, nhà máy…; những thư sinh Phù Đổng quyết đem máu xương tuổi trẻ, góp phần vào đại thắng Xuân 1975.
Năm 1968, Ban xây dựng 67 tổng kết: “Địch đánh Đường 20 Quyết thắng 11.865 trận, mỗi kilomet gánh 3.600 - 4.200 quả bom. Riêng km12 hứng 8.800 quả. Chưa kể hàng ngàn trận bom bi, rocket, pháo kích; mỗi ngày 20 - 36 trận. Tiêu chuẩn lương thực từ 24kg gạo xuống 10kg, rồi 5kg. Nhiều lúc phải nấu cháo loãng gạo mốc với măng nứa rau rừng...”
Anh Nguyễn Đức Quang, Tổng Biên tập Tạp chí Nông thôn Việt, Phó Chủ tịch Tổng Hội Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam, cựu chiến binh Trường Sơn, luôn đau đáu về những đồng đội đã ngã xuống vì “họ đã chết cho tôi được sống!”. Anh dành hết tâm huyết, tâm nguyện vào chương trình “Nghĩa tình Biên giới” với nhiều việc thiết thực.
Một trong những việc ưu tiên là khởi xướng xây Đền tưởng niệm liệt sĩ Trường Sơn Đường 20 Quyết Thắng, Trọng điểm Cà Roòng - ATP. Cà Roòng là địa danh, nơi bà con dân tộc Ma Coong (Bru, Vân Kiều) sinh sống. ATP là viết tắt các trọng điểm cua chữ A - ngầm Ta Lê - đèo Phu La Nhích.
Đền Cà Roòng dựa lưng núi, kiến trúc thuần Việt, diện tích 10,08ha; như đóa hồng khổng lồ dâng tặng trời đất. Cổng chính hơn trăm bậc tam cấp dẫn lên Đền. Khởi công cuối 2018, hoàn thành vào tháng 7/2022, công trình gồm đền thờ, nhà bia, gác chuông, cổng tứ trụ, nhà công vụ, bãi đỗ xe, sân, đường nội bộ... Đền do Ban tổ chức Chương trình Nghĩa tình Biên giới - Tạp chí Nông thôn Việt vận động Ngân hàng Thương mại Cổ phần Bưu điện Liên Việt (nay là Ngân hàng Thương mại Cổ phần Lộc Phát Việt Nam) và ông Dương Công Minh (Chủ tịch HĐQT Ngân hàng Sacombank) tài trợ kinh phí xây dựng với tổng mức đầu tư hơn 42 tỷ đồng.
Đền thờ hình chữ Đinh, rộng 235,6m2; gồm Tiền Tế và Hậu Cung. Nền lát gạch gốm, mái lợp ngói vảy mũi hài. Ban thờ trang trọng với các liễn vàng “Giữ Gìn Cương Giới”, “Uy Dũng Trường Tồn”, “Bảo Vệ Tổ Quốc” và các câu đối cùng nhiều họa tiết chạm trổ sống động; sơn son thếp vàng. Mọi thứ được chăm chút kỹ lưỡng. Ngôi đền khang trang, trầm mặc, linh thiêng…
Khách dừng chân sẽ đọc dẫn tích, gióng chuông hòa bình, xin phép viếng Đền. Không gian quẩn đặc khí thiêng sông núi. Nghe trong gió nhẹ, lời thì thầm cỏ cây kể về những tháng năm gian khó, sôi động, hào hùng, bi tráng…
Hành trình tour từ Đồng Hới - Cà Roòng dài 97km. Trên đường đi, khách viếng hang Tám Cô, nơi ghi dấu câu chuyện bi tráng về 8 thanh niên xung phong hy sinh vì đói khát, kiệt sức sau 9 ngày bị bom Mỹ lấp cửa hang, khi chỉ còn 42 ngày nữa ngưng chiến (14/11/1972 – 27/01/1973). Đến năm 1996, cửa hang mới được phá để gom xương cốt các chiến sĩ. Đền nhỏ, trang nghiêm, ấn tượng, lúc nào cũng có hoa tươi và khói nhang nghĩa tình với nhiều chuyện về số 8 không thể lý giải.
Trước hang, hai cây lim xanh và si rừng quấn quít như tình yêu chung thủy, sắt son của tuổi trẻ (cây Tình yêu Trường Sơn). Cách đó không xa là nhà bia Y Tá, ghi công liệt sĩ Y tá Nguyễn Thị Sặng, hi sinh ngày 20/6/1972 và rất nhiều đồng chí, đồng đội khác.
Con đường mòn năm xưa, giờ trải bê tông tươm tất. Tháng 7, hoa mua ven đường nồng nàn chào khách. Trái bằng quả tắc, hoa to ngỡ hoa hồng, tím dậy thì mê hoặc. Hoa ngũ sắc đẹp nao lòng.
Đêm biên cương rất lạ. Đồn Biên phòng Cà Roòng và Trạm Hải quan có mấy phòng như khách sạn. Nếu khách đông có thể ở phòng tập thể. Mưa Cà Roòng (mưa Lào) gần giống Sài Gòn, chợt đến, chợt đi; đêm dai dẳng vỗ về. Trăng hạ tuần lén vào cửa sổ làm quen. Tiếng côn trùng xa xôi. Gió lạnh se dịu ngọt, mang cả hương đất trời và núi rừng biên giới.
Cà Roòng có nhiều món ngon dân dã. Từ dê núi, gà cây (gà ngủ trên cây) đến khoai, bắp luộc, chuối nhưng thích nhất món chân dê núi hầm đậu đỏ, và món canh rau lang với củ hành thái, thêm chút tép sông, ngon lạ lùng. Quán cô Phượng (Phong Nha quán), là điểm ăn sáng lý tưởng (ngày đầu) và ăn trưa ngày về (tour 2 - 3 ngày) với đặc sản sông Son bá cháy.
Buổi chiều, chạy xe máy thăm bản Troi, hoặc trekking bản Tuộc, bản 61. Bản nào cũng chân mộc bất ngờ. Dân bản chỉ ăn ngày 2 bữa. 8h ăn sáng, lên rẫy, làm khoai mì (lúa nương thu hoạch kém, nên chỉ còn ít lúa nước). 15h về nhà tắm rửa, 16h dùng bữa chiều và nghỉ ngơi. Hàng năm, mỗi nhân khẩu được nhà nước cấp 40kg gạo.
Các hộ nhận khoán rừng, có thêm 6 - 7 triệu mỗi năm. Người già trên 60 tuổi và trẻ em mới sinh được phụ cấp hàng tháng. Học sinh mẫu giáo và tiểu học được miễn học phí. Lên cấp 2 phải ra học tại trường xã; cấp 3 ra học tại trường huyện; được học bổng. Bản rất nghèo. Mấy cây mít trĩu quả, hỏi mua, dân bảo chỉ để mời nhau ăn, không bán.
Bản nào cũng có hồ nước công cộng. Phụ nữ ra tắm, cứ vô tư để ngực trần. Trẻ con, 9 – 10 tuổi, vẫn thản nhiên tắm truồng, đùa nghịch. Cuộc sống dân bản vẫn nhiều khó khăn. Nhìn đất bazan màu mỡ, tôi ao ước có người giúp dân nuôi ong lấy mật, nuôi cá lăng, nuôi gà đồi; trồng đậu phộng, đậu đỏ và các loại cây ăn trái giá trị cao. Bồ công anh rất hợp đất này cũng chưa thấy trồng…
Lái xe 16 chỗ Nguyễn Minh Anh của HTX vận tải khách Phong Phú, tuyến Đồng Hới - Cà Roòng cho biết từ 2016 đã thay 3 đời xe, vẫn kiên trì bám tuyến, có lúc chạy xe không. Anh hào hứng: “Có tour mới, một khách em cũng chở và giới thiệu luôn”. 100 khách đầu tiên mua tour “Cà Roòng, tình sâu nghĩa nặng” sẽ được tặng một quý Tạp chí Nông thôn Việt.
Tour khởi hành 6h30 hàng ngày; viếng hang Tám Cô, hang Y tá, đền Cà Roòng ATP. Ăn trưa đồn biên phòng, thăm và tặng quà (quần áo, nhất là đồ ấm, gạo, muối, đồ dùng học tập) cho dân bản và về lại Đồng Hới trong ngày. Giá trọn gói 729.000 đồng/người. Tour 2 ngày có thêm trekking thăm các bản và điểm trường, tắm suối Cà Roòng, ngủ đêm đồn biên phòng. Giá 1.359.000 đồng/người (bảo hiểm 100 triệu). Mỗi người đi tour là góp 50.000 đồng vào quỹ “Khuyến học Cà Roòng”.