Ngược dòng thời gian, vào ngày 5/7/2003, tại kỳ họp thứ 27 diễn ra tại Paris, Pháp, Ủy ban Di sản thế giới (UNESCO) đã thông qua hồ sơ đệ trình của Việt Nam công nhận Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng là Di sản thiên nhiên thế giới với tiêu chí giá trị ngoại hạng toàn cầu về địa chất, địa mạo. Đây không chỉ là niềm tự hào, vinh dự của tỉnh Quảng Bình mà còn là sự kiện có ý nghĩa hết sức quan trọng, mang tầm quốc gia, thể hiện sự đánh giá cao của quốc tế, là dấu mốc quan trọng không chỉ ghi nhận về giá trị tự nhiên ngoại hạng toàn cầu mà còn là nỗ lực trong hoạt động bảo tồn nguyên vẹn các giá trị tự nhiên của Phong Nha - Kẻ Bàng. Cùng với việc quản lý bảo tồn làm nền tảng, nghiên cứu khoa học là cốt lõi, phát huy các giá trị di sản làm động lực; thực hiện nghiêm túc công ước quốc tế 1972, Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng luôn coi trọng công tác bảo tồn nguyên vẹn và phát huy các giá trị ngoại hạng toàn cầu của Di sản.

Ông Trần Thắng - Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Bình khẳng định: “Trải qua 20 năm bảo tồn, phát huy giá trị di sản, Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng đã trở thành biểu tượng du lịch không chỉ riêng của Quảng Bình mà còn là của cả Việt Nam và đã vươn tầm thế giới; khơi nguồn cảm hứng bất tận về việc bảo vệ, phát huy giá trị di sản, khám phá những giá trị còn ẩn giấu của vùng đất Quảng Bình “địa linh nhân kiệt” để phục vụ phát triển kinh tế xã hội nói chung”.

Thời gian qua, Ban quản lý Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng đã chủ động hợp tác với các tổ chức trong và ngoài nước thực hiện các đề tài, nhiệm vụ khoa học trên các lĩnh vực môi trường, địa chất - địa mạo, sinh thái, đa dạng sinh học, văn hóa - lịch sử. Đến nay, Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng đã tổ chức điều tra và công bố danh lục 2.953 loài thực vật thuộc 1.007 chi, 198 họ, 63 bộ, 12 lớp, 6 ngành, phát hiện thêm 5 loài thực vật mới cho khoa học. Điều tra và công bố danh lục 1.394 loài động vật thuộc 835 giống, 289 họ, 68 bộ, 12 lớp, 4 ngành, phát hiện 38 loài động vật mới cho khoa học và công bố trên toàn thế giới. Đồng thời, đơn vị đã tiếp nhận, cứu hộ 1.439 cá thể động vật hoang dã, 1.575kg phong lan; thả về môi trường tự nhiên 1.335 cá thể... Nổi bật nhất phải kể đến việc ghi nhận sự phân bố của quần thể loài Bách xanh đá 500 tuổi, diện tích khoảng 4.000ha, phân bố chủ yếu trên núi đá vôi ở độ cao trên 600m…

Với mục tiêu vừa phát huy giá trị tài nguyên để phát triển du lịch, vừa bảo tồn di sản bền vững, Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng luôn chú trọng việc theo dõi, đánh giá mức độ tác động, ảnh hưởng của các hoạt động du lịch lên các hang động để có hướng bảo tồn phù hợp nhằm hạn chế những tác động tiêu cực lên giá trị ngoại hạng của di sản.

Phong Nha – Kẻ Bàng được xem là “Vương quốc hang động”. 20 năm qua, các chuyên gia hang động đã phối hợp khảo sát, phát hiện mới 425 hang động thuộc 7 khu vực, hệ thống khác nhau tại vùng đất này. Đó là hệ thống hang Phong Nha, hệ thống hang Nước Moọc, hệ thống hang Vòm, hệ thống hang Tú Làn, hệ thống hang Lâm Hóa, hệ thống hang Cha Lo và hệ thống hang Quảng Ninh. Trong đó có 389 hang động đã được đo vẽ với tổng chiều dài 243km. Theo ông Hoàng Minh Thắng - Giám đốc Trung tâm Du lịch Phong Nha – Kẻ Bàng, từ chỗ chỉ có một điểm tham quan động Phong Nha - Tiên Sơn, đến nay, Phong Nha – Kẻ Bàng đã có 15 tuyến, điểm du lịch đi vào hoạt động với nhiều loại hình du lịch phong phú, đa dạng như khám phá thiên nhiên, khám phá hang động, camping, trekking, zipline...

Hiện Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng đang có nhiều sản phẩm du lịch khám phá hang động như: Phong Nha - Kỳ quan đệ nhất động, Tham quan động Thiên Đường, khám phá hang Đại Ả- Over - Pygmy, khám phá thung lũng Sinh Tồn - hang Thủy Cung, khám phá thiên nhiên rào Thương - hang Én”, sản phẩm “Hang Va, hang Nước Nứt - những trải nghiệm khác biệt”… Ngoài ra, một số các sản phẩm du lịch khám phá hang động đang trong quá trình thử nghiệm như: Khám phá hang Ô Rô - hang Hoàn Mỹ, khám phá hang Ba và khám phá Hung Thoòng cũng đang dần tạo sức hút đối với du khách trong và ngoài nước.

Cùng với hệ thống hang động kỳ vĩ, Phong Nha - Kẻ Bàng đã khẳng định là điểm đến thiên nhiên hấp dẫn và khác biệt khi sở hữu nhiều sản phẩm du lịch sinh thái, trải nghiệm. Trong đó, điểm du lịch sinh thái suối Nước Moọc, sông Chày - hang Tối, điểm du lịch sinh thái và diễn giải môi trường Vườn Thực Vật… cũng là lựa chọn của rất đông du khách, đặc biệt trong những dịp lễ, cao điểm du lịch.

Quảng Bình đã và đang hướng đến xây dựng thương hiệu trung tâm du lịch mạo hiểm của Việt Nam và vươn tầm quốc tế với các tour khám phá hang động Phong Nha, Tú Làn, hang Tiên, hang Én, hang Va, hố sụt Kong, hang Pygmy… Đặc biệt, tuyến du lịch “Chinh phục Sơn Đoòng - hang động tự nhiên lớn nhất thế giới” được đánh giá là tour du lịch mang đẳng cấp quốc tế, được báo chí nước ngoài bình chọn là một trong những điểm du lịch hấp dẫn của thế giới.

Theo Giám đốc Trung tâm Du lịch Phong Nha – Kẻ Bàng Hoàng Minh Thắng, việc phát triển dịch vụ, du lịch đã thu hút lượng khách đến với di sản ngày càng tăng. Tổng lượng khách đến tham quan tại Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng trong 20 năm qua đạt hơn 9,5 triệu lượt khách, trong đó khách quốc tế đạt hơn 1,1 triệu lượt; doanh thu từ phí và lệ phí đạt trên 1.742 tỷ đồng…

Giám đốc Ban quản lý Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng Phạm Hồng Thái chia sẻ: “Giá trị cốt lõi của Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng không chỉ ở quy mô Quảng Bình, Việt Nam mà mang tầm toàn cầu. Hiện hữu trên vùng núi đá vôi rộng lớn này là các quần thể động, thực vật đa dạng, quý hiếm và hàng trăm hang động đã được khám phá. Những đặc điểm địa chất, địa mạo, khí hậu và sinh thái nơi đây đã tạo ra các cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp mà tiêu biểu là hệ thống hang động kỳ bí, hùng vĩ. Bởi thế, chúng tôi tăng cường phối hợp với các ngành chức năng, tham mưu UBND tỉnh đẩy mạnh chương trình xúc tiến đầu tư mời gọi các doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh đến đầu tư khai thác, phát huy các giá trị, tiềm năng du lịch”.

Theo ông Phạm Hồng Thái, để khai thác tốt tiềm năng, lợi thế thiên nhiên, Ban Quản lý Vườn đã từng bước đa dạng hóa các sản phẩm du lịch, chủ động triển khai thực hiện đồng bộ cả 3 hình thức tổ chức khai thác du lịch, bao gồm: Tự thực hiện, liên doanh liên kết và cho thuê dịch vụ môi trường rừng nhằm nâng cao hiệu quả khai thác cũng như từng bước đa dạng hóa các sản phẩm du lịch.

Hiện nay, các đơn vị khai thác du lịch tại Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng luôn chú trọng công tác bảo tồn tài nguyên. Ngoài việc xây dựng chất lượng và sự độc đáo cho sản phẩm, điều quan trọng là phát triển tuyến điểm mới theo lộ trình và trên cơ sở ngưỡng, sức chứa môi trường rừng. Với các tour mạo hiểm đang khai thác tại Phong Nha - Kẻ Bàng, bên cạnh các tiêu chí an toàn thì yếu tố bảo tồn, bảo vệ môi trường và có sự tham gia của cộng đồng cũng là yếu tố tiên quyết. Các hoạt động trong tour đều phải được bảo đảm không tác động đến môi trường, hệ sinh thái rừng.

Phát triển du lịch ở Phong Nha - Kẻ Bàng không chỉ góp phần phát triển kinh tế cho tỉnh Quảng Bình mà còn là giải pháp hữu hiệu để bảo tồn di sản, góp phần giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập, ổn định cuộc sống cho người dân vùng đệm, làm giảm đáng kể áp lực lên tài nguyên Vườn quốc gia, tạo điều kiện thuận lợi để nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ rừng, bảo tồn di sản.

Theo Quy hoạch tỉnh Quảng Bình thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, mục tiêu phấn đấu là đưa du lịch Phong Nha - Kẻ Bàng trở thành khu du lịch quốc gia, trở thành kinh đô du lịch mạo hiểm của châu Á với các sản phẩm du lịch đặc thù là du lịch thám hiểm hang động. Bên cạnh đó là các loại hình du lịch khác như du lịch sinh thái, bảo tồn thiên nhiên, du lịch cộng đồng, nghỉ dưỡng, văn hóa, lịch sử, nghiên cứu đa dạng sinh học... 

Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng đang nỗ lực mỗi ngày để thực hiện tốt hơn nữa công tác quảng bá hình ảnh du lịch, từ đó, thu hút các nguồn lực của xã hội, của các tập đoàn lớn để đầu tư các dự án, phát triển các sản phẩm du lịch mới có chất lượng cao mang tầm khu vực và quốc tế.

DIỆU HƯƠNG