Làng nghề tre, nứa dồn xã Đỗ Xuyên (huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ) vẫn được nhắc tới với kỹ thuật sản xuất nứa dồn thủ công độc đáo, sản phẩm đặc sắc, tính năng sử dụng tiện lợi. Đặc biệt, mâm nứa dồn sơn mài là một sản phẩm đặc trưng, dùng để thờ cúng tại các hộ gia đình, đền, chùa, miếu, đình…
Sản xuất của làng nghề đang phát triển theo mô hình liên kết giữa: Doanh nghiệp (Công ty TNHH LV&Hòn ngọc Viễn Đông) – Hợp tác xã (Hợp tác xã sản xuất thủ công mỹ nghệ Đỗ Xuyên) – Hộ gia đình. Trong đó, doanh nghiệp (DN) kết nối thị trường, đầu tư nguyên liệu đầu vào…; hợp tác xã (HTX) đặt hàng sản phẩm, kiểm soát chất lượng và thu gom sản phẩm..; hộ gia đình tổ chức sản xuất theo đơn đặt hàng.
Dù mô hình sản xuất được đánh giá là khá phù hợp, tuy nhiên, do cơ sở hạ tầng, nhà xưởng xuống cấp, khó áp dụng được khoa học - công nghệ, nhất là các công nghệ mới như: Phun sơn, sơn mài...; 100% sản xuất thủ công, năng suất thấp; mẫu mã sản phẩm chưa đa dạng. Điều này khiến làng nghề chưa phát triển thêm được các sản phẩm mới, quy mô dần bị thu hẹp với hơn 15 cơ sở, 1 HTX và 1 DN duy trì hoạt động.
Nhằm giúp làng nghề khắc phục những yếu điểm trên, đồng thời hoàn thành mục tiêu xây dựng nông thôn mới, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã hỗ trợ Đỗ Xuyên thực hiện Dự án “Ứng dụng khoa học - công nghệ để bảo tồn và phát triển làng nghề sản xuất thủ công mỹ nghệ từ tre, nứa Đỗ Xuyên gắn với xây dựng thương hiệu, tổ chức sản xuất, mở rộng thị trường trong nước và xuất khẩu” (dự án). Dự án được triển khai từ tháng 12/2019 - 12/2020.
Máy móc, thiết bị được đưa vào sử dụng, gồm: Máy sơ chế nguyên liệu; máy cắt ngang; máy lột bì, lột bụng và chẻ nan; máy dần nan và máy bào. Đây là các loại máy đã được nghệ nhân ở các làng nghề sử dụng, được đội ngũ thợ cơ khí nghiên cứu, cải tiến và ứng dụng vào sản xuất. Ngoài những máy móc được cải tiến trên, làng nghề còn được hỗ trợ các thiết bị mới, hiện đại, như: Hệ thống công nghệ phun sơn khép kín đảm bảo môi trường; máy chà 2 mặt sản phẩm; máy cắt tạo hình sản phẩm.
Sau hơn nửa năm hoàn thành, dự án đã mang lại khởi sắc bước đầu cho làng nghề. Hệ thống thiết bị, máy móc mới đã giúp nâng cao tay nghề và hiệu suất lao động; cơ sở hạ tầng, máy móc, thiết bị của HTX và DN được cải thiện; HTX Đỗ Xuyên được tư vấn hoàn thiện về điều lệ và phương án sản xuất, kinh doanh.
Một trong những kết quả nổi bật khác của dự án là xử lý vấn đề ô nhiễm trong làng nghề. Thay vì để các hộ sản xuất ngâm tre nứa tự do tại các ao, hồ… Dự án đã hỗ trợ hệ thống ao ngâm tập trung được xây dựng kiên cố, kết hợp với hệ thống xử lý nước thải ba bước ngâm – lắng – xử lý bằng hóa chất kết hợp thả bèo tây đã góp phần xử lý mùi hôi, nước ao ngâm đạt chứng nhận đủ tiêu chuẩn nước thải ra môi trường.
Có thể thấy, dù dự án mới hoàn thành hơn nửa năm nhưng hiệu quả đã được chứng minh. Về lâu dài, có thể góp phần bảo tồn và phát triển làng nghề tre nứa dồn Đỗ Xuyên có nguy cơ mai một. Dự án cũng đã thúc đẩy quá trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn thông qua hoàn thiện nội dung các tiêu chí về thu nhập, giảm nghèo, tổ chức sản xuất, môi trường và đặc biệt là sản phẩm của làng nghề đã được công nhận đạt chuẩn OCOP 4 sao.
Sau hơn nửa năm hoàn thành, dự án đã giúp làng nghề Đỗ Xuyên nâng cao năng lực sản xuất, cải thiện chất lượng sản phẩm.