Rau thối hay còn được gọi là rau gai, pắc nam, phắc khỉ là một loại rau dại nay thành đặc sản của núi rừng Tây Bắc. Cây có lá kép xanh thẫm và mọc đối xứng. Thân cây rau thối dài, cành, lá có nhiều gai nhọn và chồi non có nhiều phiến lá. Các phiến lá này khá nhỏ, hơi dài, cụp vào với nhau và đồng thời cũng là phần ngon nhất để chế biến món ăn.
Sở dĩ có tên là rau thối vì cây có một mùi hôi nồng nàn và đặc trưng. Tuy nhiên, nhiều người sau khi thưởng thức món rau này lại “nghiện”, sẵn sàng xuống tiền mua về ăn dù giá rau luôn ở mức cao.
Bán rau thối được mấy năm nay, anh Mai Quang Dương (Hàm Yên, Tuyên Quang) cho biết toàn bộ những ngọn rau thối anh bán đều là anh tự trồng tại vườn. Trước đây, loại rau này chủ yếu mọc tự nhiên trên rừng nhưng mấy năm nay, người dân đã đem về nhân giống và trồng tại vườn.
Theo tìm hiểu, đây là cây thân gỗ, có thể cao đến 2-3m, tán rộng cả chục mét, chỉ ăn được phần ngọn non. Loại rau này bắt đầu cho thu hoạch từ tháng 2 - 3 Âm lịch đến khoảng tháng 9 - 10 Âm lịch.
Với khoảng 200 cây rau thối cho thu hoạch, anh cho biết hiện tại mới đầu vụ nên mỗi ngày anh thu khoảng 5 cân rau thối. Vào giữa vụ, anh dự định mỗi ngày có thể cung cấp ra thị trường khoảng 50 cân ngọn rau thối.
Anh chia sẻ loại rau này chăm sóc rất khó, có gai rậm, cành cao, người dân làm cỏ khó và thi thoảng chúng cũng bị sâu tàn phá. Lấy giống từ rừng về, anh phải trồng hơn 1 năm mới có ngọn. Và tuỳ thuộc vào thời tiết, loại rau này có năm mất mùa, thu hoạch được rất ít, còn được mùa thì sản lượng cũng khá.
Vì rau này chỉ hái phần ngọn non nên sản lượng không có nhiều, thu không đủ để bán. Giá bán sỉ tuỳ thuộc vào số lượng khách lấy, giá bán lẻ tại vườn hiện tại là 100.000 đồng/kg.
Theo anh, loại rau này đem lại lợi nhuận cao hơn trồng chè. Có năm, anh bán rau này và thu về vài chục triệu đồng. Vì vậy, thời gian tới, anh dự định sẽ mở rộng trồng thêm để tăng sản lượng rau bán ra thị trường.
Năm ngoái, nhiều khách hàng của anh ngỏ ý muốn mua cây giống về trồng tại vườn. Do ngọn rau chế biến được nhiều món ăn ngon, nhiều người cũng muốn trồng thử. Vì vậy, anh bắt đầu chiết cành để bán cây giống.
“Khách đặt mua nhiều lắm, tôi không có đủ cây giống mà bán. Vì cây này chiết cành rất khó ra rễ, tỷ lệ thành công rất thấp. Ví dụ chiết 100 cành thì chỉ được khoảng 20 cành ra rễ thôi nên số lượng cây giống bán ra rất ít”, anh chia sẻ.
Hiện tại, mỗi tháng, anh bán trung bình chỉ được khoảng 80 cây giống, giá 80.000 đồng/cây. Trong khi lượng khách đặt rất nhiều, anh không dám nhận trước vì sợ không có đủ số lượng cây giống để đáp ứng. Những bầu chiết này, anh thường trồng xuống chậu khoảng 3 tháng mới đem bán. Khách hàng sẽ đem về trồng khoảng 2 tháng là có thể thu được ngọn để ăn.
Anh Dương còn cho biết loại cây này không chỉ để ăn mà người dân quanh vùng anh còn sử dụng để làm thuốc chữa cao huyết áp và mỡ máu.
Theo dân gian, rau thối có tác dụng thanh nhiệt, giải độc tốt cho nên loại rau rừng này không chỉ là món ăn ưa thích của bà con vùng cao mà còn hấp dẫn người dân phố thị.