Phát huy vai trò liên kết sản xuất
Ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NN&PTNT) cho biết, tính đến hết năm 2022, toàn vùng ĐBSCL có 2.615 hợp tác xã (HTX) nông nghiệp và 20 Liên hiệp HTX nông nghiệp, chiếm 13,26% tổng số HTX nông nghiệp cả nước. Các HTX nông nghiệp ở ĐBSCL tập trung nhiều ở 2 lĩnh vực là trồng trọt (lúa gạo, cây ăn trái) và nuôi thủy sản (tôm, cá). Hiện, vùng có 2.083 HTX nông nghiệp hoạt động hiệu quả, chiếm 82%; trong đó có 343 HTX nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, chiếm 14,1% tổng số HTX nông nghiệp cả vùng; có 1.136 HTX tham gia liên kết sản xuất - tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp cho thành viên, chiếm 46,73%.
ĐBSCL hiện là vùng có tỷ lệ HTX nông nghiệp tham gia liên kết tiêu thụ sản phẩm lớn nhất nước. Đến nay, hình thức hợp tác, liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị giữa HTX với doanh nghiệp khá phổ biến. Trong chuỗi liên kết với doanh nghiệp, HTX phát huy vai trò tổ chức kinh tế tập thể để tổ chức các hành động tập thể giữa các hộ nông dân thành viên cùng nhau áp dụng chung quy trình kỹ thuật trong sản xuất nhằm tạo ra khối lượng sản phẩm lớn, đồng đều về chất lượng. HTX nông nghiệp còn là tác nhân trung gian chủ đạo, đóng vai trò kết nối và thúc đẩy liên kết dọc với doanh nghiệp, là tác nhân điều phối, giám sát thực hiện hợp đồng liên kết với doanh nghiệp.
Theo lãnh đạo Sở NN&PTNT TP Cần Thơ, thực tiễn cho thấy vai trò của kinh tế tập thể nói chung và HTX nói riêng đóng góp tích cực vào phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới. Cụ thể, trong sản xuất nông nghiệp, hợp tác xã đóng vai trò cung cấp các dịch vụ đầu vào chất lượng, giá cả hợp lý, tập hợp và huy động người dân liên kết sản xuất theo hướng quy mô lớn, đồng nhất về chất lượng, sản xuất đạt các quy chuẩn an toàn, sinh học, ứng dụng công nghệ cao, giảm chi phí giá thành. Trong tiêu thụ, các HTX nông nghiệp đóng vai trò kết nối thị trường liên kết tiêu thụ đầu ra cho người dân, hạn chế tình trạng thụ động trong tiêu thụ, bị thương lái ép giá.
Bên cạnh đó, nhiều HTX nông nghiệp đã chủ động đầu tư trong khâu chế biến để làm gia tăng giá trị sản phẩm nông nghiệp, xây dựng và đăng ký nhãn hiệu giúp việc quảng bá sản phẩm đến với người tiêu dùng trong và ngoài nước. Đối với xây dựng nông thôn mới, các HTX đã góp phần giải quyết lao động, tạo việc làm, tăng nhu nhập cho người dân, giúp cải thiện sinh kế và xây dựng tính tương trợ cộng đồng thông qua quá trình liên kết…
Tại TP Cần Thơ, giai đoạn 2021 - 2022 đã tổ chức 31 lớp tuyên truyền về các chủ trương, chính sách kinh tế tập thể cho hơn 9.000 lượt người tham dự; 6 lớp tập huấn nâng cao trình độ quản lý cho ban quản lý HTX với hơn 210 lượt người tham dự; xây dựng 13 mô hình chứng nhận VietGAP cho các HTX, lồng ghép từ dự án các Trung tâm đổi mới sáng tạo xanh TP Cần Thơ đã tổ chức 30 lớp tập huấn kinh doanh với hơn 800 nông dân dự, phối hợp với dự án GIC đã hỗ trợ 1 máy đảo phân cho HTX Nhân Lợi (huyện Vĩnh Thạnh). Giai đoạn 2021 - 2025, TP Cần Thơ đã phê duyệt kinh phí với trên 67 tỷ đồng để thực hiện 5 dự án liên kết nông nghiệp…
Ông Nghiêm Xuân Thành, Bí thư Tỉnh ủy Hậu Giang, bộc bạch: “Tỉnh rất quan tâm đến kinh tế hợp tác, HTX bằng việc tổ chức nhiều cuộc khảo sát và thăm hỏi những mô hình HTX làm ăn có hiệu quả. Nhìn chung phong trào kinh tế hợp tác, HTX của tỉnh có bước phát triển khá tốt, hoạt động có nhiều chuyển biến tích cực. Số lượng và chất lượng hoạt động của các HTX, tổ hợp tác nông nghiệp được tăng lên đáng kể đáp ứng được nhu cầu phát triển sản xuất và nâng cao năng suất, chất lượng nông sản hàng hóa…”.
Sở NN&PTNT tỉnh Cà Mau cho hay, tính đến nay toàn tỉnh có 265 HTX, trong đó có 204 HTX nông nghiệp và 61 HTX phi nông nghiệp. Hoạt động sản xuất, kinh doanh của các HTX nông nghiệp cơ bản ổn định, hiệu quả tăng dần theo từng năm, phát triển theo hướng đa dạng ngành nghề, dịch vụ. Một số HTX đã ứng dụng công nghệ cao, sản xuất theo quy trình thực hành nông nghiệp tốt đã tạo ra sản phẩm có chất lượng cao; một số HTX đã là điểm đến tham quan, trao đổi kinh nghiệm của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài tỉnh.
Gỡ khó để phát triển thời gian tới
Theo Sở NN&PTNT tỉnh Cà Mau, bên cạnh những hiệu quả thì cũng còn những HTX hoạt động kém, chưa có sân phơi, kho bãi, cửa hàng, nhà xưởng, cống, trạm bơm… thậm chí chưa có cả trụ sở làm việc, nên không thể mở rộng sản xuất; tổ chức chế biến bảo quản nông sản khó khăn, không có điều kiện gia tăng giá trị mà chỉ bán nguyên liệu thô, sản phẩm cấp thấp.
Nguyên nhân do đa phần các HTX nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Cà Mau có quy mô siêu nhỏ (dưới 50 thành viên), vốn điều lệ ít nên khó đáp ứng về điều kiện thụ hưởng của chính sách; nguồn vốn đối ứng của các HTX cũng hạn chế không đáp ứng các yêu cầu theo quy định khi được hỗ trợ… Để khắc phục những hạn chế trên, tới đây cần tập huấn nâng cao năng lực trình độ cán bộ HTX để xây dựng các dự án đầu tư phát triển hạ tầng khả thi và đổi mới hoạt động; tập trung nguồn lực từ ngân sách nhà nước hỗ trợ các mô hình HTX sản xuất gắn với chuỗi giá trị. Song song đó, tạo điều kiện cho các HTX nông nghiệp tiếp cận nguồn vốn tín dụng; bổ sung quy hoạch sử dụng đất hỗ trợ HTX xây dựng hạ tầng phục vụ sản xuất, kinh doanh…
Sở NN&PTNT TP Cần Thơ lưu ý, việc phát triển nông nghiệp hiện nay đang chịu nhiều tác động như tình hình dịch bệnh, biến đổi khí hậu, quá trình hội nhập toàn cầu đòi hỏi phải thay đổi để thích ứng; đặc biệt đẩy mạnh các loại hình kinh tế tập thể là bước đi quan trọng để thích ứng trong xu thế hiện nay.
Để kinh tế tập thể phát triển tốt hơn trong thời gian tới cần tuyên truyền cho nông dân nhận thức đúng đắn về một nền nông nghiệp sản xuất hàng hóa hiện đại trong cơ chế thị trường và hội nhập; sản xuất theo quy mô lớn đáp ứng nhu cầu của thị trường, giảm chi phí sản xuất, nâng cao chất lượng, từng bước xây dựng thương hiệu sản phẩm, tăng cường áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, nhằm nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế… Phát triển HTX nông nghiệp, tổ hợp tác gắn với các chuỗi giá trị nông sản an toàn và chất lượng cao; mô hình liên kết sản xuất và tiêu thụ nông sản giữa doanh nghiệp với nông dân thông qua hợp tác xã tạo thành những vùng nguyên liệu sản xuất hàng hóa tập trung.
Ngoài ra, thực hiện chuyển đổi số cho các hợp tác xã; hỗ trợ HTX tham gia các sàn thương mại điện tử, triển khai chương trình mỗi xã một sản phẩm giai đoạn 2021 - 2025 đồng bộ, hiệu quả...
Ông Trần Anh Thư, Phó Chủ tịch UBND tỉnh An Giang, cho hay: “Thực hiện quan điểm tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả HTX giai đoạn mới, hiện tỉnh đã ban hành nhiều văn bản và các chính sách đặc thù dành cho HTX nông nghiệp, trong đó đặc biệt quan tâm đến phát triển HTX gắn với xây dựng chuỗi giá trị theo thế mạnh sản phẩm chủ lực của địa phương. Giai đoạn 2023 - 2025, tỉnh xây dựng đề án hỗ trợ nhân sự trẻ có trình độ về làm việc có thời hạn tại các HTX nông nghiệp, trong đó năm 2023 hỗ trợ 60 cán bộ…”.
Theo Bộ NN&PTNT, để phát triển HTX nông nghiệp vùng ĐBSCL gắn với chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn bền vững, Bộ đã và đang chỉ đạo triển khai nhiều đề án, chương trình quan trọng liên quan đến phát triển kinh tế tập thể, HTX như, đề án nâng cao năng lực HTX nông nghiệp thích ứng BĐKH vùng ĐBSCL giai đoạn 2021-2025; đề án thí điểm vùng nguyên liệu nông lâm sản đạt chuẩn; đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao; chương trình logistic; đề án phát triển Trung tâm cơ giới hóa vùng, cùng nhiều đề án liên quan khác.
Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan cho biết: “Bộ đang phối hợp với Ngân hàng NN-PTNT thiết kế các gói tín dụng cho đối tượng là HTX nông nghiệp. Ngoài chính sách tín dụng, chúng tôi đang tìm kiếm nguồn lực từ những nhà tài trợ, các định chế tài chính quan tâm và đã cam kết hỗ trợ cho các chương trình liên quan đến ĐBSCL…”.
Bộ trưởng Lê Minh Hoan cũng lưu ý thêm, thực tế cho thấy nhiều HTX vươn lên nhờ sự năng động, dám tiếp cận cái mới, dám mở rộng các mối quan hệ, linh hoạt thích ứng với xu thế thị trường, chủ động tiếp cận liên kết doanh nghiệp, xây dựng chiến lược, huy động nguồn vốn nội bộ trước khi tìm cách huy động vốn của đối tác, vốn tín dụng khác. Ngược lại, còn nhiều HTX vẫn trông chờ ỷ lại sự hỗ trợ từ bên ngoài, từ chính sách của nhà nước. HTX thành công, bền vững khi và chỉ khi dám nhìn nhận những điểm yếu của mình.
“Năng lực, kỹ năng thuyết phục, khả năng dẫn dắt của người lãnh đạo HTX có ý nghĩa quyết định; giám đốc HTX không chỉ là một doanh nhân mà còn là thủ lĩnh trong cộng đồng nông thôn. Luật HTX sửa đổi chỉ là điều kiện cần, điều kiện đủ là hành động tiếp theo của chúng ta, Trung ương và địa phương, cấp cơ sở, cộng đồng doanh nghiệp và chính đội ngũ lãnh đạo HTX…”, Bộ trưởng Lê Minh Hoan nói.
“Khi và chỉ khi có HTX bền vững, chúng ta mới vượt qua thực trạng một nền nông nghiệp mang một lời nguyền manh mún, nhỏ lẽ, tự phát. Khi nào HTX phát triển đúng bản chất, khi ấy thu nhập của nông dân được tăng lên nhờ dựa vào lợi thế quy mô, mua chung, bán chung, tổ chức dịch vụ chung. Khi và chỉ khi có HTX bền vững, chúng ta mới hướng đến hình thành chuỗi ngành hàng và nhờ đó tạo ra giá trị gia tăng trong từng công đoạn trong chuỗi ngành hàng đó. Khi nào HTX phát triển bền vững, khi ấy nông nghiệp mới thực sự chuyển từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp…”, Bộ trưởng Lê Minh Hoan.