“Quốc bảo” trên đỉnh mù sương
Đứng trên mép núi, nơi những làn sương mờ lãng đãng phủ kín phía làng thung, anh Hồ Văn Tấn thôn 3, xã Trà Linh, huyện Nam Trà My, Quảng Nam hồ hởi chỉ tay lên những rặng cây rừng, bảo rằng “thuốc giấu” ở đó, có ở khắp mọi nơi của vùng núi Trà My, sang tận Đăk Glei (Kon Tum). Nhưng, muốn tìm nó không phải dễ. “Thuốc giấu” mọc ở rừng, là loại sâm Ngọc Linh tự nhiên nổi tiếng không chỉ trong nước, mà còn trên thế giới, sánh ngang với các loại sâm của Hàn Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản...
Sở dĩ gọi là “thuốc giấu”, bởi hàng trăm năm qua người dân Xơ Đăng, Giẻ Triêng ở dãy núi Ngọc Linh đã biết tới loại sâm này. Thủa ấy, ở những ngọn núi trên độ cao hơn 1.500m so với mực nước biển này, khi trời chuyển Đông, cái lạnh giá như cắt da, cắt thịt. Người Xơ Đăng, Giẻ Triêng vùng núi Ngọc Linh phải dùng thứ bột lá thuốc chống lạnh bí truyền tên “kă crâu” (thuốc giấu) để vượt qua mùa Đông. “Kă crâu” nằm sâu trong đất dưới những tảng lá rừng mục nát và rất khó tìm vào mùa Đông. Chỉ những người có tâm và thực sự hiểu biết về núi rừng mới có thể tìm được”, anh Hồ Văn Tấn bộc bạch như thế.
Kể chuyện về sâm, già làng Hồ Văn Du cười móm mém bảo, trước năm 2000, sâm này rẻ lắm! Già Du nhớ, năm 1994 già tìm được một ít sâm, lội bộ hơn 1 ngày đường ra chợ Tăk Pỏ thấy mọi người gùi từng gùi đi bán như khoai lang. Một ký lô (kg) sâm đủ tuổi chỉ khoảng hơn 1.000 đồng. Mà người ta còn mua với tâm lý bán tín bán nghi, sắc lên uống như nước chè vậy. Có người như ông Nguyễn Cao Bằng (thôn Tắk Lang) thời điểm những năm 90, khi biết đến loại sâm này cũng đã bắt đầu trồng thử, nhưng khi đó mỗi ký sâm Ngọc Linh chỉ có giá khoảng vài ngàn đồng, thậm chí có lúc không bán được khiến ông thua lỗ.
“Vậy mà ngoảnh lại, khi giá sâm Ngọc Linh tăng chóng mặt, đống lá ngày nào chỉ biết nấu nước uống nay đã hơn 10 triệu đồng mỗi ký lá tươi. Còn sâm củ thì đúng là một tấc lên trời, có thời điểm lên đến 150 - 200 triệu đồng/kg. Vậy là tiền thi nhau đổ về, người dân ở đây đổi đời từ đó!”, ông Nguyễn Cao Bằng kể lại.
Từ khi có dự án bảo tồn và phát triển cây sâm Ngọc Linh vào tháng 6/2016, đến tháng 6/2017, Thủ tướng Chính phủ đã công nhận Sâm Ngọc Linh là sản phẩm Quốc gia. Cây sâm Ngọc Linh đã trở thành “quốc bảo”, là loại cây làm giàu cho bà con Xơ Đăng.
Giấc mơ “cường quốc” nhân sâm
Bắt đầu từ năm 2019, UBND huyện Nam Trà My (Quảng Nam) đã tổ chức những Phiên chợ Sâm Ngọc Linh hằng tháng, với số lượng hàng chục gian hàng trưng bày giới thiệu các sản phẩm trên lĩnh vực nông, lâm nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và các sản phẩm làm ra từ các làng nghề trên địa bàn tỉnh, nhất là những sản phẩm đặc trưng của huyện Nam Trà My như: Sâm Ngọc Linh, các loại cây dược liệu. Những phiên chợ ấy đã thu về vài tỷ, vài chục tỷ từ sâm khiến người trồng sâm viên mãn.
Mỗi kg sâm Ngọc Linh hiện nay có giá dao động từ 70 triệu đồng đến hơn 190 triệu đồng tùy theo độ tuổi của sâm. Nhờ giá bán cao như vậy, đời sống của hàng trăm hộ đồng bào Xơ Đăng, Ca Dong ở huyện vùng cao Nam Trà My đã trở nên giàu có, hàng ngàn hộ đồng bào khác đã coi việc giữ rừng, trồng sâm là một nghề mới để vươn lên làm giàu.
Đã qua rồi cái thời đói đến mờ mắt và nghèo nàn, nhà cao tầng đã mọc san sát, đường ô tô cũng vào tận thôn làng heo hút trên đỉnh mây mù này. Ngay như bản làng cuối cùng là làng Tắk Lang nằm cao nhất trên sườn núi Ngọc Linh, nơi đây được xem là làng tỉ phú đầu tiên, bởi các đại gia sở hữu những vườn sâm “khủng” đều đang an cư, lạc nghiệp ngay chính ngôi làng này. Hoành tráng nhất vùng là cơ ngơi của gia đình “vua sâm” Hồ Văn Hình, người có vườn sâm lớn nhất làng.
“Bao đời nay người dân ở làng sống đều nhờ vào rừng. Cây sâm Ngọc Linh cũng nhờ thần rừng ban tặng. Chúng tôi sẽ dồn mọi tâm huyết để giữ những cánh rừng còn sót lại để nuôi cây sâm. Mình giữ rừng, mai sau con cháu còn có nguồn thu từ cây sâm nữa!”, già làng Hồ Văn Du chia sẻ.
Mùa Đông ở vùng cây “quốc bảo”, ở phía bên trên tầng cây những vạt nắng buổi trưa hiếm hoi xuyên qua tán lá, soi những đường nắng chéo xuống vườn sâm đang vào thời kỳ “ngủ đông”. Và biết đâu đấy, từ thánh địa sâm Ngọc Linh này, sẽ trở thành “cường quốc nhân sâm” như mong muốn của cả quốc gia, dân tộc.