Nhìn khung cảnh trước mắt, một cảm giác kỳ lạ, một chút thân thuộc và một chút lạ lẫm dâng lên trong tôi. Thân thuộc vì tôi đã từng tới Quảng Bình khi cùng bố đi khánh thành Đền tưởng niệm anh hùng liệt sĩ ở bến phà Long Đại. Lạ lẫm, vì nhiều năm học và sinh sống ở nước ngoài, tôi đã quên mất vẻ đẹp thiên nhiên và con người ở đây.
Đây là tuyến đường 20 Quyết Thắng, tuyến giao thông huyết mạch trong cung đường mòn Hồ Chí Minh lịch sử. Tuyến đường bắt đầu từ Kilomet 00 của thôn Phong Nha, bên cạnh dòng sông Son thuộc xã Sơn Trạch, huyện Bố Trạch (Quảng Bình), kéo dài đến ngã ba Lùm Bùm thuộc huyện Ăng-Khăm, tỉnh Khăm Muộn (Khammuane) của nước bạn Lào. Mười năm trước đất đá mịt mù, còn bây giờ đường thảm nhựa phăng phăng. Thi thoảng, xe máy của người bản địa với gùi hàng phía sau đi ngược chiều, thân thiện vẫy tay chào chúng tôi.
Bộ phim chiếu chậm về lịch sử hiện ra trong tâm trí cho tôi cái nhìn đối sánh, rằng sự đổi thay này như là phép biện chứng không hề cổ tích. Tất cả những đổi thay đã được viết lên bằng sự cố gắng của những người như bố tôi – những người ngày đêm bị giày vò, thôi thúc phải trở lại con đường tuổi trẻ để trả nghĩa đồng bào đã nuôi nấng, che chở họ trong chiến tranh. Và họ đã trở lại, suốt thời gian dài, bới đất, lật đá để tìm những mảnh xương sót lại của đồng đội. Họ cứ đi, với nỗi ám ảnh rằng con số 200 ngàn hài cốt liệt sĩ chưa tìm thấy ở Trường Sơn chưa hẳn là con số cuối cùng.
Tôi đến thắp hương ở hang Tám Cô, rồi lặng đi khi đứng trước đền tưởng niệm liệt sĩ Cà Roòng. Lịch sử từ sách giáo khoa hay bất kỳ thuyết giảng nào về sự hy sinh, ở thế hệ chúng tôi, sẽ khó mà rung động nếu chưa được chạm tay một cách nghiêm túc vào chứng cứ mà tự biện giải.
Ở nơi tôi học, cách người ta dạy sinh viên tư duy, ngay cả những điều mơ hồ nhất, đều có thể khiến người nghe chạm tới bằng những thực chứng rõ ràng. Và tất nhiên, ở đó không có cửa cho sự giáo điều. Tôi chạm vào lịch sử nước mình bằng chính lối tư duy đã học lấy ở xứ người, khi đứng giữa Trường Sơn.
Còn nhớ, 10 năm trước tôi đi Quảng Bình và nghe bố tôi cùng đồng đội của ông kể về Trường Sơn và những cố gắng không ngừng nghỉ của họ để đền đáp sự ra đi của đồng đội. Bây giờ, tôi lại đứng đây, để chứng nghiệm về lòng biết ơn của họ với câu chuyện quá khứ. Bằng nén nhang khi đứng trước đền tưởng niệm giữa chốn mây mù buốt gió.
Lẫn trong khói hương là tiếng chuông nguyện cầu như có hàng ngàn anh linh liệt sĩ về chứng giám, là nụ cười sung sướng của những đứa trẻ nơi bản làng khi ôm trong tay chiếc áo ấm từ thiện. Rồi bố mẹ chúng, những người vẫn nghe kể về những trận bom hủy diệt mà cha ông họ đã gánh chịu hàng thập niên trước, giờ đây họ vẫn sống trong đói nghèo…
Đồng đội Trường Sơn bây giờ không chỉ đau đáu cho xác thân liệt sĩ còn nằm lại Trường Sơn, mà còn quay quắt vì hạnh phúc và ấm no cho những người dân sinh sống suốt dãy núi này. Họ đã nỗ lực ngày đêm để kết nối những mạnh thường quân có tài lực, có trí tuệ, có kinh nghiệm để về tạo những “chiếc cần câu” cho dân các bản nghèo biên giới được no đủ. Không ai kêu đòi, nhưng với họ, những gì còn chưa sáng lên sau chiến tranh thì vẫn là món nợ. Còn với tôi, đó chính là tiếng nói rõ ràng nhất về tình yêu…
Có thể tôi sẽ trở lại chốn này nhiều lần nữa cùng với bạn bè ở khắp nơi, bởi những giây phút ở Trường Sơn đã làm tôi rung động mạnh. Tôi đã thay đổi cái nhìn với những gì thuộc về hôm qua, về lịch sử, về bố tôi và đồng đội của ông. Lịch sử có thể có nhiều góc khuất, nhưng tâm hồn con người một khi đã có cơ hội thấu cảm một cách tự nhiên và chân thực, thì dễ dàng hòa điệu. Để sống tiếp bằng một niềm thôi thúc đã được “lây lan” từ những trái tim nhiệt thành, mà tiếp tục lan tỏa bằng sự biết ơn.