Mùa “len trâu” từ thuở xa xưa
Ông Thạch Thùng, 87 tuổi ngụ huyện Tri Tôn, tỉnh An Giang khẳng định cùng chúng tôi: “Len” tiếng Khmer có nghĩa là tự do đi lại. “Len trâu” là tục lệ đã có hàng trăm năm rồi. Khi vào mùa, người ta sẽ tổ chức cho trâu di chuyển tự do sang vùng đất mới có nhiều thức ăn, nước uống, khí hậu mát mẻ, nhằm tránh nước lũ hàng năm kéo về từ thượng nguồn.
Theo nhiều tư liệu mà chúng tôi có được, những năm trước đây, người dân vùng lũ An Giang như các huyện An Phú, Châu Phú, Châu Thành, Châu Đốc… thường tập trung đưa đàn trâu (cũng có một số đàn bò nhưng rất ít) đến vùng Bảy Núi để né tránh nạn lũ, thời gian thường bắt đầu từ tháng 7, kéo dài đến tháng 11 âm lịch hàng năm mới đưa những đàn trâu trở về chốn cũ.
Có khi chủ nhân các đàn trâu đưa đàn trâu của mình sang tận vương quốc Campuchia bởi thức ăn bên đó khá dồi dào, nhiều cánh đồng rộng lớn và nhiều đồi núi cao. Mùa “len trâu” có tên từ đó. Đây cũng là khoảng thời gian được xem là nghỉ xả hơi để lấy sức cho những chú trâu chuẩn bị cho mùa lúa Đông Xuân sắp đến.
Điều rất kỳ lạ mà đến nay nhiều người chưa có lời giải thuyết phục là dù hàng ngàn con trâu của nhiều chủ nhân cùng ăn trên một cánh đồng nhưng khi chiều về, chúng lại tự quay về với bầy đàn của mình rất thứ tự, không hề có sự nhầm lẫn.
Mùa “len trâu” chỉ còn trong ký ức
Mùa “len trâu” nay đã dần mai một. Vẫn còn một số nơi của tỉnh Đồng Tháp và vùng giáp biên giới Campuchia duy trì tập quán này nhưng rất hiếm hoi và số lượng đàn trâu di tản cũng không nhiều. Ông Chau Thao, 82 tuổi ngụ huyện An Phú nói với vẻ tiếc nuối: “Hồi đó tới mùa “len trâu” cả phum sóc này vui lắm, nhà nhà chuẩn bị thức ăn, dụng cụ dựng trại, thức ăn để “chiến đấu” nhiều tháng trời ở xứ lạ quê người. Cực nhưng vui lắm, khí thế lắm. Giờ thì hết rồi. Người ta xài máy gặt đập liên hợp khắp nơi, lúa gặt xong có máy chở tới nhà rất nhanh, con trâu không còn được dùng đến nhiều nữa. Mùa “len trâu” cũng theo đó mà biến mất”.
15 năm trước, người hâm mộ điện ảnh đã rất thích thú và xúc động khi bắt gặp hình ảnh mùa “len trâu” được tái hiện rất sinh động trong bộ phim “Mùa len trâu” của đạo diễn Nguyễn Võ Nghiêm Minh. Tuy nhiên đó chỉ là một số hình ảnh được dàn dựng từ sự huy động của nhiều đàn trâu được thuê mướn.
Năm trâu, nhiều lão nông vốn gắn bó với cái nghiệp chăn trâu, giữ trâu, lùa trâu vào mùa “len trâu” lại bồi hồi nhớ đến những cánh đồng ngập lũ; nhớ những cuộc “hành quân” gian khó cùng những chú trâu thân yêu; nhớ những sườn đồi đầy cỏ với đàn trâu có những đôi mắt thật hiền, thật hạnh phúc.
Thương quá mùa “len trâu” nay chỉ còn trong ký ức.