Những con phố dài còn vương chút se lạnh đầu tháng 3 của Hà Nội mùa này thoang thoảng hương từ những chiếc xe - đạp - hoa. Hoa bưởi Bắc.
Mặc dù cây bưởi được trồng khắp từ Bắc chí Nam, nhưng hình như hoa bưởi được ưa chuộng hơn cả bởi người Hà Nội. Loại hoa cánh trắng nhụy vàng, có mùi hương thanh mát gợi người ta nhớ đến cô gái Hà Nội xưa, yêu kiều mà nền nã; giản dị mà cao quý, thanh tân.
“Em về tinh khôi”
Mỗi năm hoa bưởi chỉ nở rộ chừng hơn tháng, bắt đầu từ sau Tết Nguyên đán. Không như những loài hoa khác được bán theo bó, hoa bưởi được bán theo lạng. Loại nguyên cành, có thể cắm lọ, được bán từ 20.000 - 25.000
đồng/lạng, đầu mùa có khi còn mắc hơn. Hoa rời được bán với giá 15.000 - 20.000 đồng/lạng, thường được bày trên đĩa, phun nhẹ một làn sương nước, thơm mát cả thư phòng.
Những người chơi hoa cầu kỳ thì vẫn chưa hài lòng với loại hoa bưởi lai bông lớn, cánh dày, nụ bộp, bán rất nhiều trên phố. Shop Nhã Anh trên phố Phan Đình Phùng chuyên bán loại hoa bưởi Diễn bông nhỏ, hương ngát, lại khéo bày vào những chiếc mẹt tre, lẵng tre nhỏ nhắn, gói lại bằng vuông khăn dù. Người được nhận hoa, khi mở chiếc khăn ra là hương hoa ùa về, ngất ngây và gợi nhớ…
Vài năm gần đây, như chưa thỏa lòng với hoa cắt cành nhanh héo, những chậu bưởi Diễn nở đầy hoa có giá dao động từ 500.000 - 2.000.000 đồng/chậu được người chơi hoa mua về để trong nhà. Bưởi để chơi hoa được nhà vườn trồng theo lối chiết cành, ghép gốc. Những chậu bưởi gốc lớn, cành nhánh cứng cáp, khi hết mùa hoa vẫn cho ra không ít quả, người chơi hoa có thể dưỡng cây cho mùa hoa sau hoặc trồng làm cây ăn trái…
Không chỉ nhìn ngắm thôi đâu, người Hà Nội còn có nhiều cách thưởng hoa bưởi khác nữa. Hương hoa bưởi ẩn mình trong những món ăn thanh mát như bánh dẻo, bánh khảo, bột sắn dây; mía róc vỏ, tiện đốt, chẻ khúc vừa ăn, cho vào thố gốm nhỏ có nắp cùng với cánh hoa bưởi đem hấp cách thủy. Nhẩn nha ăn khẩu mía ngọt mềm, ấm nóng và thơm thơm hương hoa bưởi trong tiết mưa lây phây mới thú vị làm sao!
Những gia đình theo lối cổ còn dùng hoa tinh tế hơn. Thả cánh hoa bưởi độ non nửa vào bát dùng để ăn chè, úp ngược bát trên chiếc mâm đồng, phơi dưới sương qua đêm. Hôm sau, dùng bát ấy múc chè đãi khách quý, đãi những người thân yêu trong gia đình. Lối ướp hương ấy, gọi là lối ngỏ, cũng được dùng khi xơi chè long nhãn (ướp hoa sen), chè cốm (hoa cau), chè kê (hoa ngâu), mùa nào hoa ấy. Thật không uổng phí những tinh túy mà Mẹ Thiên nhiên đã dành cho những người biết yêu, biết sống.
Lưu hương mùa cũ
Bà ngoại tôi kể, bởi vì mùa hoa bưởi qua đi chóng vánh, nên những năm đầu thế kỷ XX, khoảng sau Tết Thượng nguyên (rằm tháng Giêng), lúc hoa bưởi rộ nhất, các nhà bánh trên phố Hàng Đường lại nô nức bắc chõ cất nước hoa bưởi. Hoa bưởi đem cất phải được hái vào ngày khô ráo, không nồm ẩm, không mưa và là hoa đã nở tròn hương - hoa lẫn nụ xanh nước sẽ đắng, hoa nở quá thời nước sẽ chua. Trước khi cất phải ủ hoa bằng một hỗn hợp thuốc Bắc bí truyền mà người làng Xuân Đỉnh (Từ Liêm) là thạo nhất.
Thế rồi cát rang nóng sực, đặt bên dưới chõ hoa, hoa cứ thế bốc hương, đọng lại ở bát ngưng. Dầu thơm thu được từ bát ngưng trong khoảng già nửa tiếng đầu tiên được giữ riêng làm tinh dầu, chỉ dùng cho bánh khảo, bánh dẻo. Sản phẩm thu được sau đó được gọi là nước cất hoa bưởi, dùng trong các món chè và bánh trôi, bánh gai, bánh gấc, bánh đậu xanh, bánh củ cải, bánh Tô Châu... Cứ 10 cân cánh hoa cất theo lối này chỉ được 2 cân nước cất. Cất bằng nước nóng thì thành phẩm nhiều hơn, nhưng không thơm bằng.
Nếu quá nhiều nguyên liệu mà chưa kịp cất nước hoa, thì một phần muối ba phần cánh hoa, đem muối trong chum sành kín. Khi đem cất đổ thêm lượng nước gấp đôi lượng hoa và muối. Nghe nói thời Tây đoan bắt rượu lậu gắt gao, những nhà chuyên chưng cất nước hoa bưởi bằng nồi lớn còn phải xin giấy phép, để không lợi dụng loại nồi chưng này nấu rượu. Hoa sau khi chưng cất, gọi là “hoa chín” vẫn có thể đem nấu nước tắm, thơm ngây ngất.
Giờ, hình như không còn ai làm nước hoa bưởi theo lối này. Chỉ có những mùa hoa bưởi vẫn về trên phố. Và những người yêu hoa vẫn tranh thủ hít hà đầy lồng ngực làn hương thanh khiết đó. Nếu lại là làn hương từ chiếc khăn tay gói chùm hoa e ấp, hay từ bông hoa kín đáo giấu trong mái tóc mây của người con gái mình yêu thì càng tuyệt vời hơn…