Mít non trộn gỏi
Tháng 4 về, văng vẳng trong vườn nhà tiếng tu hú gọi bầy vang trong những cành cây cao, thoảng nghe đâu đó tiếng ve rục rịch gọi hè. Trong các vườn quê, mít non cũng nhú đầy.
Những trái mít non đầu mùa không quá to, vỏ mít có gai nhỏ đều, hạt vẫn còn non, múi vẫn nhỏ và không dày, là thích hợp nhất để chế biến những món ăn dân dã, mộc mạc, đậm đà vị quê.
Người dân quê tôi có hai cách chế biến món mít trộn: luộc mít non rồi mới xắt nhỏ, hoặc xắt nhỏ rồi mới đem đi luộc. Đa số thường chọn cách 2 vì xắt mít trước khi luộc thì dễ hơn, và mít không bị nát, sợi mít khi luộc chín sẽ vừa dai vừa giòn sựt.
Món mít non trộn kiểu dân dã thì chỉ cần ít tép khô, đậu phụng, rau thơm, tiêu, chanh, mắm ớt tỏi là đủ. Cầu kỳ, có điều kiện hơn thì có thêm thịt ba chỉ, tôm xắt nhỏ hoặc cá lóc luộc bỏ xương chỉ lấy phần nạc, nêm nếm gia vị vừa ăn rồi đem xào chín, sau đó trộn với mít non.
Món mít non trộn theo kiểu nào cũng được, nhưng không được thiếu bánh tráng nướng giòn nếu không muốn vị ngon bị giảm đi đáng kể. Bánh tráng nướng cũng có 2 cách ăn: bóp vụn bánh tráng vào chén mít trộn ăn chung, hoặc bẻ miếng bánh tráng giòn rụm xúc mít trộn cho vào miệng vừa nhai, vừa ngậm, vừa nghe... Cứ đều đều như thế mà ăn no đến cành hông, khi bỏ đũa đứng dậy vẫn còn thèm.
Mít non nấu cá chuồn
Cùng vào thời điểm có mít non, khi tiết trời trong xanh nắng ấm, thì ở vùng biển Quảng Nam bắt đầu rộ lên mùa đánh bắt cá chuồn.
Cá chuồn đánh bắt ở biển ngang gồm hai loại: cá chuồn nhỏ và cá chuồn gành có kích thước lớn hơn. Cá chuồn có thể kho, hoặc có thể kẹp với hành tím, sà sã băm, nén, tiêu... để chiên hay nướng trên than hồng. Nhưng ngon nhất, đậm đà nhất và khoái khẩu nhất đối với người dân quê tôi chính là món cá chuồn kho hoặc nấu canh với mít non. Đây là món ăn thuộc hàng tinh túy, thể hiện sự tài tình của người xứ Quảng trong việc kết hợp các loại thực phẩm để chế biến món ăn.
Cá chuồn làm sạch, cắt khúc ướp gia vị cho vào tộ, đổ nước vừa ngập cá, kho cho đến khi cá vừa thấm thì cho mít non (đã luộc chín, xắt từng miếng cỡ hai ngón tay) vào, giữ lửa liu riu cho đến khi nước kho cá thấm hết vào mít non. Còn muốn nấu canh với mít non thì nên chọn loại cá chuồn nhỏ sẽ ngon hơn.
Canh mít non nấu cá chuồn nhất thiết phải nêm bằng mắm cái, gia vị là ớt xanh, lá lốt, cho thêm ít tiêu xanh giả nát vào. Bát canh đúng điệu sẽ dậy mùi thơm đậm của biển, của rừng, của lá lốt, tiêu xanh… Sự hòa quyện giữa vị ngọt của cá chuồn, vị mặn mà của mắm cái, vị bùi bùi, dai dai của mít non cộng với vị cay cay nơi dầu lưỡi sẽ làm cho người ăn cảm thấy rất ngon và lạ miệng.
Mít non chấm mắm cái
Khi những hủ mắm cơm, mắm nục muối từ trước Tết đã dậy mùi thơm và có thể ăn được, thì trên mâm cơm của người dân quê tôi không thể thiếu “món chủ lực” mít non chấm mắm cái được.
Mít non gọt vỏ cắt bỏ cùi, lau sạch mủ, xẻ theo chiều dài của cuống mít và cắt thành từng miếng lớn cho vào nồi luộc. Khi mít chín, vớt ra để nguội rồi phân thành từng miếng nhỏ, điểm thêm vài cọng rau thơm có sẵn trong vườn như rau húng, rau răm, rau quế... để chấm cùng mắm cái.
Thật ra, món mít non luộc có ngon, có bắt cơm hay không phải kể đến chén mắm cái để chấm. Chén mắm ngon, đúng điệu phải là mắm cái cá cơm, cá nục nhỏ tự muối với gia vị đầy đủ và phải có cả cái lẫn nước hòa quyện vào nhau, con cá muối không bị nát, có màu hồng, tỏa hương thơm mời gọi.
Dằm vài trái ớt hiểm, giã thêm chút gừng và thêm một ít tiêu bột vào chén mắm cái. Bới chén cơm nóng hổi ra, nhón đũa gắp lấy miếng mít luộc kẹp chung vài lá rau thơm rồi chấm sâu vào chén mắm cái, cho miếng mít cùng rau vào miệng rồi và một đũa cơm… bạn sẽ cảm nhận được vị bùi, ngòn ngọt của mít quyện với cái vị mằn mặn, đậm đà của mắm cái, vị cay nhè nhẹ nơi đầu lưỡi của ớt, của tiêu, của gừng và vị thơm của rau ăn kèm. Mộc mạc, bình dị và rất đỗi thân quen nhưng cũng ngon đến nồi cơm cạn đáy lúc nào không hay.
Không chỉ người xa xứ làm ăn mới quay quắt “nhớ quê nhớ miếng mít non, nhớ bụi lá lốt xanh non sau vườn”... Kể cả những người ở tại quê nhà cũng không ít lần thấy nhớ món ăn được xem là “đặc sản” xứ Quảng.
Bởi từ tháng 5 âm lịch trở đi, khi ve ve đã thôi gọi hè, khi gió nam non đã thành gió nam già, thì mít trong các vườn quê cũng già và chuẩn bị chín. Lúc này, những món ăn dân dã chế biến từ mít non đầu mùa đã trở thành nổi nhớ trong những bữa cơm thường nhật.
Có thèm cũng phải đợi đến mùa mít non năm sau…