Thu là mùa của những thức quà quê dân dã, thơm lừng. Trong những hương vị rất riêng của mùa thu, không thể không kể đến vị béo bùi của quả trám chín. Mới chỉ nhắc thôi đã thèm lắm bữa cơm nhà với món trám kho bình dị, đậm đà tình quê!
Tôi lớn lên đã thấy cây trám sừng sững ở góc vườn nhà nội. Nội bảo, đó là cây trám ông nội đem về trồng, cũng đã gần 20 năm tuổi. Ngày ấy, để đo đường kính của cây, tôi vẫn thường đứng bên gốc, dang rộng vòng tay ôm lấy thân trám, thân cây vừa trọn một vòng tay, khiến tôi thích thú cười híp mí. Trông dáng vẻ thơ ngộ của tôi, nội lại khẽ lắc đầu cùng cái nhìn thương mến.
Cây trám vườn nội thuộc loại trám nếp, quả to, khi chín cho thịt dày và mềm. Năm nào vào thu, trái trám cũng chín trĩu cành, nhưng vì cây cao và cành trám lại giòn nên thường phải dùng rọ hay dùng sào để hái hoặc là nhặt trám rụng. Trám rụng, quả nào quả nấy đã căng tròn, đen bóng trùi trũi. Tôi cẩn thận nhặt từng quả để đầy tay, sau đó đem khoe với nội rồi mới nhẹ nhàng bỏ vào cái rổ tre.
Trám có thể được chế biến thành rất nhiều món ngon: trám muối, trám đồ xôi, trám kho… Ngày ba mẹ tôi còn ở nhà, mùa trám, mẹ thường kho trám với cá lóc. Mấy năm sau đó, ba mẹ vào Nam làm ăn, tôi sang ở với nội. Nội chắt chiu từng đồng để thi thoảng lại mua thịt ba chỉ về kho trám cho tôi ăn. Những bữa cơm với thịt kho trám qua bàn tay khéo léo của nội cho đến bây giờ trong tôi vẫn đậm hương, tròn vị...
Trám kho thịt ba chỉ được xem là “đặc sản” của người dân vùng núi Trung du chúng tôi. Đây là món ăn không chỉ phổ biến mà còn dễ nấu. Trám kho thịt ngon nhất, nội thường chọn những quả thon dài hai đầu, sờ hãy còn cứng, bề ngoài của quả bóng mịn. Nội bảo, khi đem kho, có thể để nguyên quả hoặc đập dập cả hạt, nhờ vậy nhân nằm trong quả sẽ được ngấm thịt, ăn càng béo và bùi. Thế nhưng, tôi vẫn thích quả trám kho còn nguyên hạt, bởi vì hạt trám còn được dùng trong những trò chơi yêu thích của tôi.
Hạt trám hình thoi, nhọn ở hai đầu. Tôi thích những hạt trám, tuy cứng nhưng khi dùng dao chặt đôi, sẽ thấy bên trong là nhân trám màu trắng, lớn hơn hạt thóc một chút, ăn rất bùi và thơm. Tôi thường có sở thích lấy hai phần hạt trám, cắm đầu nhọn xuống đất rồi lấy đá đóng xuống, tạo thành nhiều hình thù yêu thích. Khi là bông hoa, khi là chiếc lá, rồi hình cái bát, lọ đựng hoa… Tôi còn dành phần nhiều những hạt trám tích góp được để rủ mấy đứa trong xóm cùng chơi đồ hàng.
Những ngày rằm trung thu, bên cạnh đèn ông sao và các thức quà hái từ vườn nhà như: na, hồng, bưởi… mâm cỗ trung thu của chúng tôi chẳng thể thiếu món xôi trám nội làm. Xôi trám nội làm dẻo, thơm và ngon không gì tả hết! Chỉ cần ăn một lần mà hoài nhớ khôn nguôi, như thể ta đang được thưởng thức tất cả hương vị của núi rừng quê nhà bình dị, thương thiết.
Nội tôi giờ đã khuất xa, gốc trám trong vườn nhà cũng chẳng còn nữa. Tôi lớn lên, học tập và lập nghiệp nơi xứ xa. Mấy hôm trước, bạn chụp hình khoe năm nay trám đen được mùa, tôi đặt liền 5 kí để cho thỏa bao thương nhớ. Nhận được, tôi liền bắt tay vào làm món thịt ba chỉ kho trám như nội nấu năm nào.
Nhìn món ăn, lòng tôi bồi hồi nỗi nhớ nội, nhớ quê da diết!