Gần 750.000 tỷ đồng trái phiếu doanh nghiệp sắp đến hạn trả nợ
Theo thống kê của Bộ Tài chính, trong năm 2022, khối lượng trái phiếu DN đáo hạn vào khoảng 144.500 tỷ đồng, con số này của năm 2023 là 271.400 tỷ đồng và năm 2024 là 329.500 tỷ đồng. Như vậy, tổng khối lượng trái phiếu DN đến hạn trả nợ trong vòng 3 năm tiếp theo lên tới 745.400 tỷ đồng.
Mặc dù báo cáo của các tổ chức phát hành tại Sở Giao dịch chứng khoán TP.HCM cho thấy các doanh nghiệp vẫn đang thanh toán đầy đủ gốc, lãi trái phiếu cho nhà đầu tư; tuy nhiên, theo Bộ Tài chính, khối lượng phát hành trái phiếu DN tăng nhanh trong thời gian gần đây tiềm ẩn nhiều rủi ro do thời gian đáo hạn trái phiếu với số tiền đến hạn chi trả lớn đã rất gần; bối cảnh kinh tế trong, ngoài nước đang có nhiều vấn đề không thuận lợi. Với tình hình đó, chỉ cần gặp vướng mắc trong hoạt động kinh doanh thì khả năng thanh toán đủ gốc, lãi cho trái phiếu đến hạn sẽ bị ảnh hưởng, nhất là khi lượng trái phiếu đến hạn thanh toán quá lớn.
Trong báo cáo gửi Thủ tướng về tình hình thị trường trái phiếu DN năm 2021 và quý 1/2022, Bộ Tài chính cho biết trong tổng số trái phiếu DN phát hành riêng lẻ, trái phiếu DN không có tài sản đảm bảo chiếm hơn 50%. Còn theo thống kê trong 5 tháng đầu năm 2022, trái phiếu DN có tài sản đảm bảo chiếm 65,3% tổng khối lượng trái phiếu DN phát hành riêng lẻ; tuy nhiên, tài sản đảm bảo này phần lớn là bất động sản hoặc các chương trình, dự án, chứng khoán. Trong trường hợp thị trường bất động sản hoặc thị trường chứng khoán khó khăn, giá trị tài sản đảm bảo có thể không đủ để thanh toán gốc, lãi trái phiếu.
Số liệu mới nhất từ FiinGroup (tập đoàn sở hữu Công ty Xếp hạng tín nhiệm trái phiếu DN - FiinRatings) cũng cho thấy, trong tháng 7/2022, quy mô giá trị phát hành trái phiếu đạt gần 22.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, chỉ có 5 trên 24 lô trái phiếu được phát hành trong tháng 7 có tài sản đảm bảo và chủ yếu dưới hình thức cổ phiếu của công ty mẹ.
Cân nhắc thật kỹ khi mua trái phiếu doanh nghiệp
Theo đánh giá của Bộ Tài chính, mặc dù khuôn khổ pháp lý về trái phiếu DN đã được ban hành đầy đủ nhưng vấn đề thực thi pháp luật chưa nghiêm nên đã có không ít vụ việc vi phạm. Ghi nhận trên thị trường cũng cho thấy một số doanh nghiệp đẩy mức lãi suất phát hành trái phiếu lên cao để huy động vốn dù tình hình tài chính còn yếu. Nhiều nhà đầu tư cá nhân cố tình vi phạm để trở thành nhà đầu tư chuyên nghiệp nhằm mua trái phiếu DN riêng lẻ hoặc góp vốn thông qua hình thức hợp đồng hợp tác đầu tư với nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp theo pháp luật dân sự. Một số tổ chức cung cấp dịch vụ chưa tuân thủ quy định pháp luật, hợp thức hóa hồ sơ chào bán hoặc chào mời không đúng đối tượng nhà đầu tư đối với trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ.
Đặc biệt, rủi ro lớn nhất trên thị trường hiện nay là nhà đầu tư cá nhân thiếu khả năng phân tích, đánh giá rủi ro của trái phiếu nhưng vẫn tham gia mua trái phiếu DN. Đã có tình trạng mời chào người dân mua trái phiếu DN bằng hình thức gửi tiết kiệm của một số doanh nghiệp, tổ chức tài chính, kèm theo đó là việc cam kết hỗ trợ các nhà đầu tư riêng lẻ lách luật để trở thành nhà đầu tư chuyên nghiệp với mức phí từ 2 đến 3 triệu đồng.
Trước thực trạng thị trường trái phiếu DN phát triển nhanh và phát sinh nhiều rủi ro, Bộ Tài chính đã liên tục khuyến nghị các nhà đầu tư tham gia thị trường trái phiếu DN riêng lẻ cần tìm hiểu kỹ các quy định pháp luật cũng như năng lực, hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp phát hành; nắm rõ những rủi ro đối với trái phiếu DN trước khi quyết định đầu tư.
Ông Nguyễn Hoàng Dương, Vụ phó Vụ Tài chính Ngân hàng (Bộ Tài chính) nhấn mạnh: “Trái phiếu DN không phải là tiền gửi ngân hàng mà do doanh nghiệp phát hành theo nguyên tắc tự vay, tự trả, tự chịu trách nhiệm về khả năng trả nợ. Do đó, nhà đầu tư mua trái phiếu DN có thể gặp rủi ro khi doanh nghiệp không đảm bảo được nghĩa vụ trả nợ gốc và lãi cho trái phiếu. Mặt khác, theo quy định của pháp luật, chỉ có nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp mới được phép mua trái phiếu DN phát hành riêng lẻ, do vậy, nếu không phải là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp thì đương nhiên không được mua loại trái phiếu này”.
Ông Dương cũng lưu ý thêm: “Các tổ chức tín dụng hoặc công ty chứng khoán chào mời mua trái phiếu DN không có nghĩa là các tổ chức này có thể đảm bảo an toàn cho việc mua trái phiếu. Họ chỉ đơn thuần là doanh nghiệp cung cấp dịch vụ và không chịu trách nhiệm gì về khả năng trả nợ của doanh nghiệp phát hành trái phiếu. Việc bảo lãnh phát hành trái phiếu cũng thế. Đơn vị bảo lãnh phát hành trái phiếu chỉ chịu trách nhiệm phân phối số trái phiếu cần phát hành với doanh nghiệp phát hành trái phiếu theo cam kết của họ. Đơn vị này không có bất kỳ nghĩa vụ nào với nhà đầu tư (tức người mua trái phiếu)”.
Như vậy, trước khi tham gia thị trường trái phiếu DN, các nhà đầu tư cá nhân cần nghiên cứu thật kỹ các quy định của luật pháp cũng như tự đánh giá khả năng phân tích tài chính, phân tích rủi ro của bản thân nhằm tránh các sự cố không mong muốn. Việc mua trái phiếu DN thông qua mời chào mà chưa tìm hiểu kỹ về tình hình tài chính của doanh nghiệp phát hành cũng như các điều kiện, điều khoản của trái phiếu, đặc biệt là phạm vi bảo lãnh thanh toán của đơn vị phát hành trái phiếu (bảo lãnh thanh toán cả gốc, lãi hay chỉ một phần gốc, lãi và nhà đầu tư sẽ phải chịu rủi ro đối với phần còn lại - PV) là vô cùng rủi ro, nhà đầu tư cần hết sức cân nhắc.
Theo FiinGroup, việc đánh giá chất lượng tài sản thế chấp là vấn đề nhà đầu tư cần quan tâm khi quyết định mua trái phiếu DN, nhất là trong bối cảnh thị trường chứng khoán giảm mạnh và biến động như hiện nay.