Sự bùng phát của đại dịch Covid-19, xung đột quân sự Nga - Ukraine, những dấu hiệu rõ nét của biến đổi khí hậu xuất hiện ngày càng nhiều… đã gây ra không ít những hệ lụy liên quan, trong đó có thể thấy rõ nhất là cuộc khủng hoảng về lương thực, thực phẩm trên toàn cầu hiện nay.
Vì sao giá thực phẩm tăng cao trong thời gian qua?
Giá lương thực, thực phẩm toàn cầu bắt đầu tăng vào giữa năm 2020 khi các doanh nghiệp buộc phải đóng cửa do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19. Điều này đã tác động trực tiếp và mạnh mẽ lên chuỗi cung ứng toàn cầu.
Tại nhiều nơi trên thế giới, nông dân nuôi bò sữa đã phải đổ bỏ sữa do không tiêu thụ được. Các mặt hàng trái cây và rau củ quả bị thối rữa do thiếu xe vận chuyển trong khi tại các siêu thị, giá rau củ quả tăng cao do khan hàng và người tiêu dùng tích trữ thực phẩm. Tình trạng thiếu lao động nhập cư do các đợt đóng cửa hạn chế di chuyển đã ảnh hưởng đến mùa màng trên toàn thế giới nói chung.
Song song với những hệ lụy từ đại dịch Covid-19, nhiều vấn đề khách quan khác liên tục xảy ra với các loại cây trồng chủ lực ở nhiều nơi trên toàn cầu. Brazil được biết đến là nước xuất khẩu đậu tương (đậu nành) hàng đầu thế giới đã phải hứng chịu đợt hạn hán nghiêm trọng vào năm 2021. Vụ mất mùa lúa mì ở Trung Quốc nằm trong số những vụ tồi tệ nhất từ trước đến nay. Lo ngại về an ninh lương thực tăng cao trong thời kỳ đại dịch đã khiến một số quốc gia tích trữ các mặt hàng chủ lực để tránh tình trạng thiếu hụt trong tương lai dẫn đến hạn chế nguồn cung trên thị trường toàn cầu.
Việc Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt vào Ukraine hồi cuối tháng 2 năm nay đã làm xấu đi đáng kể triển vọng về giá lương thực toàn cầu. Cơ quan thực phẩm của Liên Hợp Quốc cho biết giá thực phẩm đã đạt mức cao nhất mọi thời đại vào tháng 02 và tháng 03 vừa qua. Nga và Ukraine là 2 quốc gia chiếm gần 1/3 lượng lúa mì, lúa mạch toàn cầu và 2/3 lượng dầu hướng dương dùng để sản xuất dầu ăn của thế giới. Ukraine cũng là quốc gia xuất khẩu ngô đứng thứ 4 trên thế giới. Cuộc xung đột quân sự đã gây thiệt hại cho các cảng và cơ sở hạ tầng nông nghiệp của Ukraine, làm hạn chế năng lực sản xuất nông nghiệp của đất nước này trong nhiều năm.
Một số nhà mua hàng đã tìm cách né tránh nhập khẩu ngũ cốc từ Nga do các lệnh trừng phạt của phương Tây. Trong khi đó tại khu vực Đông Nam Á, Indonesia cũng đã tiến hành áp đặt lệnh cấm lên hầu hết các hoạt động xuất khẩu dầu cọ vào cuối tháng 4 để đảm bảo nguồn cung dầu ăn trong nước, đáp ứng đủ nhu cầu cho người dân tại đất nước vạn đảo này.
Giá những thực phẩm nào đang tăng cao nhất?
Trong suốt thời gian xảy ra đại dịch Covid-19, giá dầu thực vật tăng cao đã góp phần làm tăng chi phí lương thực trên diện rộng. Giá các loại ngũ cốc cũng đạt mức kỷ lục trong tháng 3 vì các lô hàng ngô và lúa mì bị hạn chế do ảnh hưởng từ cuộc chiến Nga - Ukraine. Theo cơ quan lương thực Liên Hợp Quốc, giá sữa và thịt đã đạt mức kỷ lục vào tháng 04 vừa qua, đồng thời giá thức ăn chăn nuôi cũng tăng cao, chủ yếu là ngô và đậu nành. Ngoài ra, dịch cúm gia cầm xảy ra ở châu Âu và Bắc Mỹ đã tác động đến giá trứng và thịt gia cầm. Theo dữ liệu thống kê lạm phát của Mỹ vào tháng 03/2022, chỉ số đối với thịt gia cầm, cá và trứng tăng 14% so với một năm trước đó, trong khi giá thịt bò đã tăng 16%.
Khi nào giá thực phẩm hạ nhiệt?
Thật khó để nói rằng sản xuất nông nghiệp phụ thuộc vào các yếu tố khó đoán định như thời tiết. Vào đầu tháng 05, Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres cho biết, vấn đề an ninh lương thực toàn cầu không thể được giải quyết nếu không khôi phục được sản xuất nông nghiệp của Ukraine cũng như sản lượng lương thực và phân bón của Nga ra thị trường thế giới.
Ngân hàng Thế giới (WB) dự báo, giá lúa mì có thể tăng hơn 40% vào năm 2022, giá nông sản sẽ giảm vào năm 2023 so với năm 2022. Tuy nhiên điều đó còn phụ thuộc vào nguồn cung mùa vụ từ Argentina, Brazil và Mỹ… và cho đến nay, vẫn chưa có điều gì đảm bảo cho việc này. Giá phân bón tăng mạnh, do nhiều nước tránh mua hàng từ các nhà sản xuất lớn là Nga và nước đồng minh Belarus. Điều này có thể khiến nông dân cắt giảm việc bón phân đầy đủ cho các vụ mùa canh tác, một trong những yếu tố làm năng suất mùa vụ thấp hơn, kéo dài cuộc khủng hoảng.
Khi các hiện tượng khách quan khác như biến đổi khí hậu xảy ra, trái đất ấm lên, các thảm họa thời tiết khắc nghiệt ngày càng phổ biến sẽ gây ra nhiều nguy cơ khác đối với sản xuất cây trồng. Điều này góp thêm sự tác động tiêu cực lên năng suất mùa vụ, kéo theo biến động giá khó lường.
Đối tượng nào bị ảnh hưởng nhiều nhất?
Theo Fitch Ratings, giá thực phẩm tháng 03 chiếm tỷ lệ lớn nhất trong lạm phát của Mỹ kể từ năm 1981, trong khi giá tại các cửa hàng ở Anh đã tăng vào tháng 04 với tốc độ nhanh nhất trong hơn một thập kỷ qua. Những người bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi giá lương thực chủ yếu sống ở các nước đang phát triển, nơi có tỷ lệ thu nhập lớn hơn được chi cho thực phẩm.
Một báo cáo thường niên của Mạng lưới toàn cầu chống khủng hoảng lương thực (do Liên hợp quốc và Liên minh châu Âu thành lập) cho biết chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga vào Ukraine đã gây ra rủi ro nghiêm trọng đối với an ninh lương thực toàn cầu, đặc biệt là ở các quốc gia đang đối mặt với cuộc khủng hoảng lương thực như Afghanistan, Ethiopia, Haiti, Somalia, Nam Sudan, Syria và Yemen.