Nông nghiệp hữu cơ và các cộng đồng bản địa
Phần lớn diện tích nông nghiệp hữu cơ tại Mexico tập trung ở phía nam và đông nam, chủ yếu ở bang Chiapas và bang Oaxaca. Đây là vị trí tiếp giáp với Trung Mỹ, có hơn 99,9% hộ dân bản địa và chủ yếu sản xuất nhỏ, dưới 3ha. Tỷ lệ nghèo đói cao và chỉ số phát triển con người cũng thuộc hàng thấp nhưng bù lại, vùng này tập trung khoảng 70% đa dạng sinh học của cả nước.
Từ năm 1996, hầu hết các hộ nông dân bản địa đã tham gia vào hoạt động nông nghiệp hữu cơ thông qua các tổ chức xã hội nông nghiệp ở địa phương như hiệp hội, hợp tác xã, công đoàn. Họ triển khai trồng trọt hữu cơ với khoảng 30 giống cây trồng. Đến năm 2008, con số này tăng lên 67, trong đó, có 15 loại cây trồng chủ đạo, chiếm đến 97,3% diện tích hữu cơ. Nổi bật nhất là cà phê, chiếm đến 46,5% diện tích hữu cơ cả nước. Vì là hình thức sản xuất thân thiện, hài hòa với thiên nhiên, góp phần bảo tồn nguồn tài nguyên, nên nông nghiệp hữu cơ “tương thích” nhanh với truyền thống canh tác của nông dân bản địa - nơi mà cộng đồng luôn ra sức bảo vệ Mẹ thiên nhiên.
Hoạt động nông nghiệp hữu cơ ở Mexico đã giải quyết phần lớn các vấn đề an ninh lương thực và tạo việc làm cho các nhóm cộng đồng bản địa. Đồng thời góp phần cho môi trường ở Mexico được cải thiện, giảm thiểu biến đổi khí hậu, hạn chế sử dụng năng lượng, tiết kiệm nước và tài nguyên đất. Có thể nói, Mexico đã đưa vào nền nông nghiệp của mình một cách thức sản xuất đảm bảo mức sống cao cho cộng đồng nông dân bản địa và thúc đẩy sự phát triển chung của xã hội.
Chuỗi liên kết
REDAC là một tổ chức xã hội hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp hữu cơ. Nhóm này có trách nhiệm liên kết địa phương vào chuỗi sản xuất và thị trường. Họ cộng tác với các bên khác nhau cả ở trong nước và nước ngoài, hỗ trợ luôn việc quảng bá, tiếp thị với quy mô vừa và nhỏ. Đến năm 2015, bước đầu, REDAC đã mở rộng hơn 20 thị trường hợp nhất và triển khai hơn 1.000 nhà sản xuất.
Các chương trình và dự án phát triển nông thôn liên tục được hình thành nhằm hỗ trợ các hợp tác xã trong việc sản xuất sản phẩm hữu cơ. Theo đó, thành viên của hợp tác xã sẽ được cung cấp thông tin, các nguyên liệu đầu vào, hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo, nghiên cứu các hoạt động nông nghiệp hữu cơ.
Alliance for the Countryside - một chương trình xã hội quan trọng ở Mexico - cũng tham gia và chuyên đảm bảo việc cung cấp nguyên liệu đầu vào phù hợp cho sản xuất hữu cơ, tài trợ các phương pháp sản xuất hiện đại và hướng dẫn kết hợp các phương pháp sản xuất truyền thống. Cụ thể là phát triển thủy lợi, cơ giới hóa và xây dựng nông nghiệp nhà kính.
Quỹ Quốc gia về Hỗ trợ các Doanh nghiệp cũng là một sáng kiến của Mexico nhằm củng cố các tổ chức nông dân thông qua hỗ trợ tín dụng. Các hợp tác xã được cung cấp vốn để tân trang kho, bãi trong khai thác và hiện đại hóa các cơ sở chế biến. Ngoài ra, chính quyền địa phương còn chú trọng thành lập các hiệp hội và tổ chức các cuộc họp nhằm hỗ trợ tiếp thị sản phẩm, cung cấp kinh phí và tư vấn pháp lý ở giai đoạn đầu.
Chính quyền địa phương cũng tham gia trực tiếp vào hoạt động nông nghiệp hữu cơ. Họ đưa ra quyết định trong việc chuyển đổi hệ thống cây trồng, không ngừng trợ cấp chi phí cho các hoạt động chứng nhận và có trách nhiệm trực tiếp với các cơ quan chứng nhận, giám định, kiểm tra việc tuân thủ các tiêu chuẩn hữu cơ. Chính quyền cũng hỗ trợ các gói công nghệ đặc biệt phục vụ cho chuyển đổi hữu cơ đối với các loại cây trồng chủ đạo và hướng dẫn nông dân thực hành, áp dụng công nghệ vào canh tác hữu cơ.
Chất lượng hữu cơ được chứng nhận bằng 2 cơ chế: thông qua cơ quan chứng nhận hoặc bên thứ ba (các doanh nghiệp hoạt động chứng nhận uy tín); hoặc chứng minh sự tham gia của một quá trình tập thể, có sự liên kết giữa người sản xuất, người tiêu dùng và các tác nhân khác thông qua nhiều tiêu chí như: đảm bảo chất lượng hữu cơ và lành mạnh của sản phẩm; được sản xuất ở quy mô nhỏ, dựa trên các mối quan hệ tin cậy và thúc đẩy cam kết về sức khỏe, sinh thái, công bằng và bảo vệ môi trường… Những điều kiện này được quy định thông qua thể chế và luật sản phẩm hữu cơ.
Đến năm 2013, các hướng dẫn về canh tác hữu cơ đã được công bố rộng rãi, đặt ra các yêu cầu cụ thể đối với nông dân về các giống cây trồng, vật nuôi, các sản phẩm chế biến và thương mại hóa. Năm 2014, Chính phủ ban hành con dấu quốc gia cho các sản phẩm được công nhận hữu cơ khi đưa vào thị trường.
Sự tham gia của các tổ chức phi chính phủ
Ngoài chính quyền và các chương trình hỗ trợ phát triển, nông dân bản địa còn được hỗ trợ trực tiếp từ các tổ chức phi chính phủ hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp hữu cơ. Các tổ chức này có vai trò giới thiệu các nhóm nông dân nhỏ và hướng dẫn họ giải quyết các vấn đề của cộng đồng liên quan đến phát triển bền vững. Một trong số các tổ chức phi chính phủ hoạt động nông nghiệp hữu cơ ở Mexico là nhóm chuyên gia quan tâm đến việc bảo tồn tài nguyên thiên nhiên. Họ có hiểu biết nhiều về nông nghiệp hữu cơ và không ngừng giới thiệu, quảng bá việc sản xuất hữu cơ ở vùng nông thôn Mexico một cách nhiệt thành tại các tổ chức, diễn đàn chuyên môn mà họ tham gia.
Mỗi vùng nông nghiệp ở địa phương có một vài tổ chức phi chính phủ làm việc trực tiếp với hộ nông dân nhằm thúc đẩy mô hình sản xuất dựa trên nguồn lực của địa phương và hạn chế tối đa việc mua nguyên liệu đầu vào. Các tổ chức này hướng dẫn nông dân trồng các loại cây truyền thống như cà phê, ngô và một số cây mới như vừng (mè), rau với mô hình thúc đẩy sử dụng nguồn lực tại chỗ. Họ ra sức hỗ trợ các hợp tác xã và từng nông dân trồng trọt theo phương pháp thủ công, hữu cơ hóa đầu vào, thay thế hóa chất trong việc kiểm soát sâu bệnh, cỏ dại.
Các tổ chức phi chính phủ cũng tham gia trong việc thành lập các hiệp hội nông dân và hợp tác xã ở địa phương, làm việc trực tiếp với hộ nông dân. Họ ra sức tìm kiếm thị trường, tiếp thị sản phẩm và thiết lập các quan hệ liên kết với người mua trong và ngoài nước. Các tổ chức này còn có khả năng giúp nông dân đàm phán với các chuỗi siêu thị và mở các hội chợ địa phương chuyên về sản phẩm hữu cơ thông qua hệ thống liên kết đa dạng vốn có của mình.
Cùng với chính quyền địa phương, họ cũng là đơn vị tham gia vào quá trình giám sát, đảm bảo hiệu quả của các mô hình sản xuất hữu cơ. Họ phản hồi và đóng góp ý kiến cho chính phủ để cải thiện và tối ưu các tiêu chí, quy định và cơ chế; đặc biệt là trong quá trình kiểm định, công nhận hoạt động hữu cơ.
Theo IFOAM, nông nghiệp hữu cơ còn được gọi là nông nghiệp sinh thái hay nông nghiệp sinh học. Đây là một hệ thống sản xuất đảm bảo việc duy trì và cải thiện sức khỏe của đất, hệ sinh thái và con người dựa vào điều kiện môi trường, sự đa dạng sinh học của vùng và điều kiện của địa phương để có các chu trình thích ứng, phù hợp, từ chối các tác động gây bất lợi. Nói đến nông nghiệp hữu cơ, cũng cần nói đến sự kết hợp giữa truyền thống canh tác bản địa với những đổi mới của công nghệ và khoa học hướng đến đảm bảo các lợi ích của môi trường...