Khép lại năm 2021 đầy khó khăn, biến động, tới giờ này, tất cả chúng ta đều thấm thía sự tàn phá của Covid-19 trên mọi mặt kinh tế, đời sống, xã hội… Nhiều lĩnh vực lâm vào cảnh khó khăn chưa từng thấy, nhất là du lịch, một ngành mà chỉ năm 2019 thôi còn có quy mô gần 720 ngàn tỷ đồng, năm nay sụt giảm xuống dưới con số 200. Đây lại là ngành được ví như “bà đỡ” mát tay trong tiêu thụ các sản phẩm OCOP. Điều đó cho thấy Chương trình OCOP cũng bị ảnh hưởng nặng nề, nhất là khi chương trình mới chỉ triển khai được 3 năm.
Thành quả tuổi lên ba
Tính đến thời điểm này, cả nước đã có hơn 5.690 sản phẩm OCOP đạt từ 3 sao trở lên, 93 sản phẩm đạt và tiềm năng đạt 5 sao, gần 2.000 sản phẩm OCOP được bảo hộ tài sản trí tuệ, trong đó chủ yếu là bảo hộ nhãn hiệu.
Đằng sau những con số đó là một khối lượng công việc rất lớn, không phải chỉ từ phía các cơ quan quản lý nhà nước, mà là của gần chục ngàn doanh nghiệp, HTX, hộ sản xuất khi tham gia vào Chương trình OCOP. Nó đang làm thay đổi rất lớn tư duy về sản xuất, về kinh doanh, nó giúp các chủ thể OCOP nhận thức rõ hơn nhiều về thị trường, về mẫu mã bao bì, về quản trị kinh doanh, về sở hữu trí tuệ, về xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm... Điều đó cũng giống trường hợp một người bình thường khi thấy cháy thì thường sẽ lấy nước để dập. Nhưng nếu được trang bị kiến thức, khi thấy cháy mà do xăng dầu, họ sẽ lấy chăn để dập thay vì tạt nước. Làm OCOP cũng vậy, quá trình tham gia OCOP sẽ giúp các chủ thể tìm hiểu được nguyên nhân của các tồn tại, nguyên nhân của thất bại, để từ đó tìm trúng giải pháp.
Với đội ngũ cán bộ cơ sở, sau 3 năm thực hiện OCOP, đã biết việc, hiểu việc hơn. Năm 2021, ngân sách dành cho Chương trình rất hạn chế, chủ yếu cho công tác tập huấn, tư vấn lập hồ sơ song cơ quan thường trực Chương trình các cấp đã vận động khéo, hướng dẫn hợp lý giúp các chủ thể tiếp tục tham gia chu trình OCOP thường niên. Trong bối cảnh dịch Covid-19, các hoạt động “không tiếp xúc” lại được thực hiện khá tốt. Hình thức đào tạo tập huấn online phát huy hiệu quả, ví dụ một lớp của Văn phòng Điều phối Nông thôn mới Trung ương tổ chức đã giúp tăng số học viên từ mức 300 - 400 người/lớp lên gấp 10 lần, tạo cơ hội học tập cho rất nhiều chủ thể, họ được nghe trực tiếp từ các chuyên gia giỏi.
Bán hàng trực tiếp tuy bị ảnh hưởng, nhưng bán hàng OCOP qua mạng, qua các sàn thương mại điện tử lại gia tăng. Sàn Vỏ Sò của Viettel hiện có tới 9.280 sản phẩm tham gia OCOP, hiện là sàn lớn nhất quảng bá loại sản phẩm này. Các sàn khác như Shopee, Postmart có khoảng 550, Lazada là 420 sản phẩm. Có một điểm rất thú vị là ở sàn Lazada, tất cả các sản phẩm OCOP đều được khách hàng đánh giá 5 sao về chất lượng. Điều đó thể hiện uy tín của OCOP, một cách thực chất.
Một tin vui nữa là Bộ NN&PTNT đã đề xuất và được Chính phủ, Bộ Ngoại giao ủng hộ đưa sản phẩm OCOP quốc gia làm quà tặng đối ngoại chính thức. Bạn có tin được là món miến dong của Bắc Kạn, mật ong bạc hà của Hà Giang, bức tượng gốm của Ninh Thuận... được trang trọng tặng cho Thủ tướng một nước khác không?
Những lực cản cần phá bỏ
Dù đạt được không ít thành tựu nhưng cũng cần thấy rõ một điều: vẫn còn nhiều địa phương đang loay hoay, chưa tận dụng tốt lợi thế đặc sắc văn hóa bản địa của OCOP để quảng bá cho công nghiệp, dịch vụ, chưa đặt OCOP vào đúng tầm trong phát triển kinh tế, xã hội và xây dựng, quảng bá hình ảnh địa phương; thiếu sự gắn kết giữa các sở ban ngành để triển khai đồng bộ các yêu cầu của Chương trình OCOP. Có một thực tế là ở nhiều địa phương, OCOP vẫn chỉ được xem là việc của ngành nông nghiệp, những mảng khác như xúc tiến thương mại của ngành công thương, sở hữu trí tuệ của ngành khoa học công nghệ, chuyển đổi số của ngành thông tin truyền thông... vẫn chưa nhiệt tình hỗ trợ giúp sản phẩm OCOP đứng vững và lan tỏa.
Các chủ thể OCOP thì tuy đang rất “máu lửa” nhưng còn chưa đồng đều ở các vùng miền. Ở nhiều tỉnh, nhất là một số tỉnh phía Nam, các chủ thể còn chưa mạnh dạn tham gia OCOP, chưa liên kết tạo dựng một cộng đồng OCOP đủ mạnh để có thể có tiếng nói “nặng ký” hơn với các cấp lãnh đạo trong phát triển kinh tế địa phương.
Bên cạnh đó, chúng ta cũng đang thiếu đội ngũ chuyên gia tư vấn giỏi ở nhiều lĩnh vực, vì OCOP mang tính chất đa ngành, đa lĩnh vực, chỉ khu trú trong nông nghiệp sẽ không thể toàn diện được.
Kéo và đẩy cho OCOP
Để OCOP đi vững chắc, cần cả lực Kéo và Đẩy. Cơ quan quản lý nhà nước phải giúp các việc Kéo: tạo hành lang pháp lý, tổ chức tập huấn nâng cao năng lực, tổ chức kết nối giao thương, tích cực tôn vinh và bảo hộ cho sản phẩm OCOP. Đẩy là tăng đầu tư tư nhân, đẩy mạnh tín dụng cho các chủ thể, phát triển quảng bá và mở rộng các kênh phân phối sản phẩm OCOP.
Cả thế giới bị ảnh hưởng sâu sắc bởi đại dịch Covid-19 nhưng đây cũng là cơ hội vàng để sàng lọc những yếu kém, đào thải theo quy luật và sắp xếp lại các chuỗi cung ứng. Tại sao trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 nặng nề mà nhiều doanh nghiệp lại trụ vững, lại tăng doanh số? OCOP đang có lợi thế về sự ủng hộ cấp quốc gia, đang được các tỉnh, thành coi là động lực phát triển kinh tế nông thôn, dành nhiều ưu đãi trong quảng bá, xúc tiến thương mại, đang là giải pháp hữu hiệu để giúp các chủ thể mạnh hơn trên thương trường.
Tạo dựng hành lang pháp lý cho Chương trình OCOP giai đoạn 2021 - 2025 cũng là việc cần sớm thực hiện hoàn chỉnh; trong đó, rất cần các văn bản hướng dẫn từ các bộ, ngành, nhất là về nội dung và định mức sử dụng ngân sách cho OCOP. Các chương trình cấp quốc gia khác đang được trình duyệt cũng cần theo hướng bổ trợ nhau, bao gồm xây dựng Nông thôn mới, phát triển du lịch nông nghiệp - nông thôn, chuyển đổi số, sở hữu trí tuệ và chương trình xúc tiến thương mại quốc gia. Tất cả cần được điều phối đồng bộ để tạo nên làn sóng mới, động lực mới cho phát triển kinh tế khu vực nông thôn, cho xây dựng Nông thôn mới.
Các hoạt động như truyền thông, thông tin tuyên truyền, đào tạo tập huấn, tổ chức các hội chợ, sự kiện xúc tiến thương mại... cần được tiếp tục, linh hoạt theo tình hình dịch bệnh. Trong đó đẩy mạnh đào tạo trực tuyến, quảng bá và bán sản phẩm OCOP qua không gian mạng, phát triển hệ thống cơ sở dữ liệu phục vụ công tác quản lý nhà nước và kết nối giao thương.
Cùng với đó, cũng cần tăng cường công tác giám sát sau công nhận OCOP để đảm bảo uy tín của sản phẩm trên thị trường và giữ cho được “Sao OCOP” trong lòng người tiêu dùng.