1. Tập 2 - Vòng Casting, đề bài phần thi Thử thách của thí sinh Bảo Ngọc là diễn tình huống với chính Ban giám khảo. Nghệ sĩ Thanh Hằng thoắt một cái, từ “chiếc ghế quyền lực” bỗng biến hình cả trong âm thanh lẫn sắc diện. “- Mợ đó hả mợ Hai…” - câu nói đẩy cả phim trường của chương trình “Học viện Cải lương” vào sự im lặng gần như tuyệt đối. Nó chuẩn bị cho một sự bùng nổ ở lớp diễn cao trào của Duyên kiếp - 1 trong những vai diễn gắn với tên tuổi của nghệ sĩ Thanh Hằng.
Phía bên này, nghệ sĩ Thanh Hằng bước lên khu vực sân khấu của thí sinh. Phía bên kia, nhạc sĩ - NSND Thanh Hải tiến về khu vực ban nhạc. Tất cả đều là sự tình cờ, bắt nguồn cùng trách nhiệm hỗ trợ tốt nhất cho phần thi của thí sinh. Trong tiếng đàn dồn dập, công phá; tiếng thoại và động tác của nghệ sĩ Thanh Hằng như cào nát cả không gian, nó chất chứa cái bi kịch đang sắp vỡ toang từ trong định kiến, trong hủ tục mà hai người đàn bà đều là nguyên nhân - nạn nhân của chính họ.
Đôi tay của bà mẹ chồng vừa mới tát, cấu xé đứa con dâu, bỗng chốc cào cấu vào khoảng không phía trước gào thét, điên cuồng vì chứng kiến thảm kịch con dâu đốt nhà làm chết đứa cháu nội của bà. Rồi trong khoảnh khắc, Thanh Hằng quay ngược ra sân khấu, cũng vẫn cánh tay ấy, nó chới với lên trời, cái bi kịch kia như lặn hết vào trong, chỉ cần mấy giây thôi, nỗi đau hóa thành điên loạn. Chị trả sàn diễn trở về thinh lặng - cú dẫn tuyệt vời để Bảo Ngọc nhẹ nhàng nhập thân sau đó và hoàn tất phần thi một cách hoàn hảo.
Không lâu sau, trong phần thi của thí sinh Nguyễn Sỹ Đang, 1 lớp trong vở Lan và Điệp, người xem chứng kiến một cô Lan - Thanh Hằng đầy thương cảm. Cũng chất giọng dày, vang đã được tiết chế, vừa nức nở vừa không giấu sự mạnh mẽ để từ khước một ân tình. Thanh Hằng ca diễn trong thế “chuyền banh” để cho thí sinh Sỹ Đang “ghi bàn”. Tiếc là chàng trai trẻ còn quá non nhịp, chưa có nhiều kinh nghiệm đấu trường nên đã đánh rơi cơ hội.
Chỉ với 2 màu sắc đào độc, đào mùi ấy thôi; cộng với một dấu ấn lẳng - độc - mùi mà Thanh Hằng đã tạo dựng và giữ gìn trong suốt mấy chục năm qua, mới đây chị lại cho thấy cái duyên hài cực kỳ thông minh khi quăng bắt với Trấn Thành, Trường Giang trong Ơn giời, cậu đây rồi thì đích thị, Thanh Hằng là quái kiệt của thế hệ nghệ sĩ Trần Hữu Trang đời đầu (tức thế hệ nghệ sĩ trưởng thành sau năm 1975, đạt giải Trần Hữu Trang kể từ năm 1991).
2. Song, tôi lại nhìn ở phía sau lời mời ấy còn cả một ân tình với người bạn nghề năm xưa. Nếu ngày ấy nghệ sĩ Kim Hoa - thân mẫu của nghệ sĩ Thanh Hằng không vì bận việc nhà, trả vai vào phút chót khi đoàn đã bán vé thì đã không có cô đào trẻ Bạch Tuyết thế vai, mà từ đó “con chim lạ xuất hiện trong khu vườn nghệ thuật” đã sải cánh, bay cao.
Thanh Hằng là thế hệ thứ 4 trong gia tộc cải lương Hai Núi, người lập gánh Tân Hí Ban mà đào kép hầu hết là con cháu, dâu rể; trong đó có cô đào Tư Helene tài sắc sánh duyên với kép chánh Văn Long là 1 danh ca. Hai người sanh được 2 con, nhưng chỉ có con gái theo nghề hát, là cô đào Kim Hoa hát chung sân khấu với NSƯT Nam Hùng, Ánh Hoa…
Cô đào Kim Hoa vừa có sắc vừa có thanh vừa sở hữu khả năng diễn đủ các loại vai độc, lẳng, mùi. Điều này lý giải cho tố chất “quái kiệt” của Thanh Hằng, nó chẳng phải từ trong ADN của cả dòng tộc là gì, đó là chưa nói đến thân phụ của cô, nghệ sĩ Hương Huyền (đã qua đời ngày 8/12/2023) chuyên trị vai kép lẳng, hài.
Trong thế hệ F4 của gia tộc Tân Hí Ban, nếu dấu lặng thuộc về nghệ sĩ Thanh Ngọc thì hào quang lại phủ lên cô em út Thanh Ngân; một sự rẽ nhánh để đi ngang qua phim, điện ảnh là Ngân Quỳnh, còn với Thanh Hằng, ngay cả khi tưởng đã rời bỏ thì Tổ nghiệp vẫn chở che và dẫn dắt chị quay về với cải lương. Mà cũng nhờ cái tàng che bao dung, độ lượng ấy, trong 4 chị em, Thanh Hằng là người thọ hưởng cái lộc nghề bền bỉ nhứt thì phải.
Trong 6 ngôi sao đạt giải Trần Hữu Trang đời đầu danh giá (năm 1991), thì NSUT Vũ Linh đã rời xa, nghệ sĩ Tài Linh gần như rời sàn diễn, gắn bó ít nhiều là nghệ sĩ Phương Hồng Thủy, Thanh Thanh Tâm. Còn 2 người hoạt động gần như “hết công suất” là Thanh Hằng và Ngọc Huyền.
Một sự tiếp nối dù… lẻ loi nhưng đa diện, đa sắc; và trên hết đó không chỉ là cái nghề, nó là nghiệp, hơn thế là Đạo. Những ngày trên phim trường “Học viện Cải lương”, tôi đã chứng thực và tin vào điều đó. Cải lương là đạo với nghệ sĩ Thanh Hằng. Cải lương giúp đồng nghiệp, khán giả, thí sinh nhận ra cái tố chất “quái kiệt” trong con người nghệ sĩ ấy.
3. Nhưng, cải lương, đúng hơn là giới làm nghề, sát hơn nữa là cả một cuộc đời gắn bó, thậm chí là “nổi trôi” theo gánh hát, cái vương miện của sân khấu có khi đã úp ngược lên một đoạn đời của Thanh Hằng, rỉ máu.
Yêu và mê đắm nghề hát, mơ màng theo cô Ba Thanh Nga từ những ngày làm đào con trong Thanh Minh - Thanh Nga mà đổi cái tên cúng cơm Mỹ Hằng thành Thanh Hằng. Nhưng sân khấu chỉ là “giấc mơ” trong đôi ba tiếng đồng hồ. Vãn tuồng, màn khép, trơ trọi hàng ghế trống. Và trơ ra đó cả những hỉ nộ ái ố trong cuộc đời thực.
Tôi đã từng thấy những giọt nước mắt của Thanh Hằng trên ti-vi nhưng không phải cô khóc vì vai diễn. Mà khóc cho chính một đoạn đời cay đắng, nghiệt ngã. Bất công cho người nghệ sĩ, họ gần như chỉ được phép khóc trên sân khấu, còn nỗi đau đời mình thì phải lặn vào trong. Còn khi không giấu được, họ khóc thì ai đó cũng nhếch môi mà bảo, à thì là cũng một lớp diễn đấy thôi.
Tôi đã từng ngồi nghe và lặng câm khi cô đào hát sắp bước vào tuổi trăm năm thổ lộ, làm đào hát, có buồn có khổ mấy cũng chịu được, cốt là làm sao biến cái khổ cái đau cái mất mát đó để hát cho hay hơn, diễn cho giỏi hơn. Là NSND Phùng Há, rồi bà ca cho tôi nghe 20 câu vọng cổ mà ông Năm Châu đã viết riêng cho bà trước khi lên đường đi lưu diễn xa.
Trong tiếng hát của Thanh Hằng hôm nay, trong thái độ và trách nhiệm làm nghề tận tụy, có sức rướn, cố vun bồi để tạo sự thanh cao và tri thức cho nghề và cả chút mặc lòng như toại nguyện vì đã được “về nhà” cải lương thì tôi vẫn thấu cảm bao chất chồng, thiệt thòi, gắng gượng, bám víu mà chị đã từng trải. Nó không thiếu bất cứ điều gì nhọc nhằn và khắc nghiệt nhưng quan trọng, chị đã băng mình để đi qua, bước tới. Giờ thì chị toàn quyền được chọn lựa, được hạnh phúc, với nghề.
* * *
Hôm tôi đến sớm, lẳng lặng quan sát từ góc phòng hóa trang.
Phía bên kia, Thanh Hằng đang hơi ngửa mặt cho các bạn trang điểm. Tôi nghe tiếng chị nói, hơn mấy mươi năm theo nghề, đây là lần đầu cô để cho tụi con vẽ chân mày cho cô.
Tôi hiểu điều đó, nó như một thứ luân lý của nghề, “vẽ mặt” cũng là “giữ mặt” cho nghề. Nhưng, khi cải lương buộc phải cựa mình, thay đổi để thích ứng với xu thế, thời cuộc thì người nghệ sĩ, chỉ trong động tác làm mặt thôi cũng cần có một chút xê dịch. Đó cũng là cách để làm mới mình đi, với tinh thần “cải cách” cho tiến bộ, cho văn minh của cải lương trăm năm trước.
Có một Thanh Hằng quái kiệt đã được chính đồng nghiệp - danh ca Châu Thanh nhìn ra và định danh chị như thế. Người-đi-trước, Cải lương Chi bảo Bạch Tuyết công nhận. Thí sinh đã thụ hưởng và thọ ơn chị trên từng lớp ca diễn, ở đủ loại vai. Tất cả họ, những con người trong Ngôi nhà chung Học viện Cải lương ấy dường như vẫn thấy chưa đủ để trả ơn công chúng.