Rau dền là loài cây thân thảo lại có bộ rễ khỏe, chịu hạn, chịu úng rất tốt. Loài rau dân dã này vốn đã gắn liền với những năm tháng lam lũ, khổ cực của người nông dân xưa. Có vị ngọt, tính hàn, nên rau dền được xem là loại rau của mùa hè.
Dền có nhiều loại: dền cơm, dền đỏ, dền xanh, dền khoang, dền gai… Trong số rất nhiều loại rau dền ấy, tôi vẫn thích dền cơm hơn cả. Loại này lá xanh, cọng nhỏ, thân thẳng cao, mọng nước, rau non và ăn ngon nhất khi cây phát triển khoảng chừng một gang tay.
Dền cơm ít khi được gieo trồng, chúng chủ yếu mọc tự nhiên nên thân, lá và bông rau nhỏ, hương vị đặc trưng hơn so với dền gieo hạt. Dền cơm như thức quà quý mà thiên nhiên ban tặng cho con người, là loại rau vừa sạch lại vừa an toàn. Dền cơm nấu canh rất ngon khi kết hợp với tôm, cá, nấm… nhưng ngon nhất có lẽ là nấu với cua đồng.
Tôi nhớ ngày xưa, cứ mỗi lần theo mẹ ra đồng làm cỏ cho lạc, đỗ, khoai lang… hay ra vườn chăm sóc mấy luống rau xà lách, cải, mồng tơi… thể nào cũng bắt gặp dền cơm mọc đầy trên khắp luống, khắp vạt xen lẫn vào cỏ. Thay vì nhổ bỏ, mẹ bảo để dành chờ rau lớn sẽ hái về chế biến các món ăn.
Khi đám dền cơm đến lúc hái, mẹ đem về nhặt bỏ lá úa rồi rửa sạch, để ráo, thái nhỏ. Còn mớ cua đồng, mẹ ngâm trong nước vo gạo một lúc để cua nhả sạch bùn đất, sau đó rửa lại thật sạch rồi tách mai khều lấy gạch cua để riêng. Phần thân cua được mẹ cho vào cối với xíu muối rồi giã nhuyễn, lược bỏ vỏ để lấy phần thịt cua và nước dùng.
Không chỉ làm món ăn như luộc, xào, nấu canh, rau dền còn là vị thuốc nam chữa được nhiều bệnh. Phải chăng vì thế, nó còn được gọi với cái tên rau “trường thọ”.
Món canh rau dền cua đồng chất lượng hay không là tùy thuộc vào công đoạn nấu, đặc biệt phụ thuộc vào sự khéo léo của đôi bàn tay người nội trợ. Mẹ đặt nồi nước cua lên bếp, đẩy lửa vừa đủ, tay đều đều khuấy đũa để thịt cua không bị lắng và bén dưới đáy nồi.
Khi thấy phần thịt cua nổi lên trên mặt nước thành tảng, mẹ gạt phần thịt sang một bên rồi cho rau dền vào. Phần gạch cua cũng được mẹ xào qua với hành khô cho thơm vàng rồi cho vào nồi canh, nêm nếm thêm gia vị cho vừa ăn rồi tắt bếp.
Bữa cơm gia đình với món rau dền dường như đã quá quen thuộc với “người nhà quê” như chúng tôi, nhưng rau dền nấu canh cua thì đó lần đầu tiên tôi được thưởng thức qua bàn tay tảo tần, tháo vát của mẹ. Sự quyện hòa giữa vị rau dền cơm mềm bùi, ngọt thanh với vị cua đồng béo ngậy, bổ dưỡng thực sự là món canh “giải nhiệt” lý tưởng và hấp dẫn mà bất kỳ ai sinh ra từ làng quê, dù đã ăn nhiều lần vẫn muốn được ăn hoài, ăn mãi.
Tôi lập nghiệp xa quê nhưng vẫn không sao quên món canh rau dền cua đồng ngọt mát ngày nào. Hôm rồi xuống chợ, thời may tôi mua được bó rau dền cơm xanh non của một bà lão. Sau trận mưa đầu hè, cua đồng cũng sẵn. Thế là buổi trưa hôm ấy, cả nhà tôi có món canh rau dền nấu cua đồng thay đổi khẩu vị.
Nâng niu chén canh ngon ngọt, trong tôi bỗng rưng rưng nỗi nhớ quê, nhớ mẹ cồn cào!