Không ai biết nguồn gốc của điệu xòe cổ có từ đâu. Nhưng đã bao thế hệ đồng bào dân tộc Thái Tây Bắc như: Sơn La, Điện Biên, Lai Châu đều lớn lên với 6 điệu xòe cổ. 6 điệu xòe cổ này phản ánh bước đường chinh chiến của cha ông, đoàn kết chống lại kẻ thù, tạo nên sức mạnh để trị thủy, khai phá đất đai và mong ước một cuộc sống sinh sôi nảy nở. Không những thế, khi xã hội phát triển đến một trình độ nhất định, người Thái dần dần nhận thức rõ về vũ trụ, về mối quan hệ Thiên – Địa – Nhân và vai trò của con người trong mối quan hệ tổng hòa đó. Những điệu xòe ra đời như một sự tất yếu hàm chứa những giá trị văn hóa và nhân sinh cao đẹp, những triết lý sâu sắc, những điều đó ẩn chứa trong từng động tác, từng điệu xòe.
Qua mỗi bước xòe, con người gần gũi, chan hòa với nhau hơn, yêu người, yêu đời để bước vào cuộc sống lao động, chiến đấu với niềm tin yêu sáng trong vô hạn. Cũng qua những điệu xòe cổ người ta còn thấy được cuộc sống của xã hội người Thái từ thuở sơ khai, cũng như sự nhận thức về nhân sinh quan và thế giới quan. Tất cả những điều đó thấm vào lòng mỗi người một cách tự nhiên như suối nguồn trong mát tưới tắm những cánh đồng, làm nên những mùa vàng no ấm. Chỉ một động tác, một dáng đi, cách đứng, cách xếp đội hình, cách chuyển động đã là những cung bậc sắc thái, những ý nghĩa khác nhau mà điệu xòe muốn thể hiện.
6 điệu xoè cổ, khởi nguồn của 30 điệu xòe nổi tiếng, trong tiếng trống, tiếng chiêng, trầm hùng rộn rã chan hoà nhau hơn, tự tin trong hành trình Thiên - Địa - Nhân với bao ý nghĩa sâu xa về cuộc đời, về đất trời và tình người sâu nặng, để rồi mỗi người thấm thía hơn câu ca tự ngàn xưa của cha ông truyền lại: Không xòe không tốt lúa ,không xòe thóc cạn bồ, không xòe trai giá không thành đôi.
Cuối tháng 9/2022, nằm trong chương trình tuần Văn hóa du lịch Mường Lò năm 2022, tỉnh Yên Bái sẽ tổ chức Lễ đón nhận bằng công nhận Xòe Thái Tây Bắc là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và trình diễn 6 điệu xòe cổ với sự tham gia của 2022 nghệ nhân, diễn viên, quần chúng nhân dân.
Mở đầu là điệu “nhôm khăn” có nghĩa là Tung Khăn do các em học sinh trường Tiểu học biểu diễn; Tiếp đến là Điệu “Ỏm lọm tốp mư” có nghĩa là “Đi vòng tròn vỗ tay” do các em học sinh khối THCS biểu diễn; Sau điệu “Ỏm lọm tốp mư” là điệu “Đổn hôn”, có nghĩa là “Xòe bước tiến lùi” do các bạn đoàn viên thanh niên của thị xã đang biểu diễn; Điệu "Phá xí" có nghĩa là “Bổ bốn” do các chị em phụ nữ 7/7 xã, phường biểu diễn; Điệu xòe khắm khen có nghĩa là Nắm tay cùng xòe qua phần biểu diễn của các phụ lão - những người đã gắn bó bền chặt với sự phát triển của dân vũ Mường Lò; Tiếp đó đội hình di chuyển thành hình cánh hoa ban loài hoa đặc trưng của Tây Bắc để biểu diễn điệu: "Khắm khăn mơi lảu” tức là xòe “Nâng khăn mời rượu”.
Trong ánh lửa bập bùng rực cháy giữa vòng xòe, tất cả mọi người tay nắm tay, vai sát vai, chân bước theo chân, vòng xòe cứ quay mãi, quay mãi và đến lúc đông người trở thành đại xòe. Vòng xòe ngày một thêm rộng mà vẫn ấm tình đêm hội. Ở đó người ta bắt gặp một tinh thần đoàn kết, tương trợ lẫn nhau, lúc buồn, lúc vui cùng say đắm trong điệu xòe.
Ai đã một lần đến Tây Bắc, hãy cùng với các cô gái Thái hoà mình vào những nhịp trống, bước chân rộn ràng của những điệu xòe, thưởng thức hơi rượu nồng ấm, cay cay và để nghe câu hát “Mai xa rồi, trăng Mường Lò anh mang về theo”. Đây cũng chính là những hình ảnh giới thiệu về tình đoàn kết, gắn bó, chân thành và cởi mở của người dân Tây Bắc.
Năm 2015, xòe Thái Tây Bắc được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận Di sản văn hóa Phi vật thể cấp Quốc gia. Năm 2021, Nghệ thuật Xòe Thái được UNESCO ghi danh vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; khẳng định bản sắc văn hóa phong phú của cộng đồng các dân tộc Việt Nam nói chung, dân tộc Thái các tỉnh Sơn La, Điện Biên, Lai Châu, Yên Bái nói riêng.