Hết thời hoàng kim
Vào những năm 1980 - 2000, cây mía là một trong những cây xóa đói, giảm nghèo, giải quyết việc làm cho hàng vạn lao động vùng miền núi và trung du của tỉnh Thanh Hóa. Sau một thời gian dài gắn bó, cây mía đạt năng suất, chất lượng thấp, giá trị kinh tế giảm, dẫn đến thu nhập không ổn định, đời sóng của người trồng gặp khó khăn, nhiều hộ đã không còn mặn mà với cây mía.
Bà Lê Thị Hương, nguyên Giám đốc Nông trường Lê Đình Chinh (xã Thăng Long, huyện Nông Cống) người đã gắn bó với cây mía gần cả cuộc đời cho biết, trước đây xã Thăng Long được xem là “vựa mía” của huyện Nông Cống với diện tích khoảng 260ha (Nông trường Lê Đình Chinh quản lý 200ha). Đến nay, diện tích mía toàn xã đã giảm rất mạnh và chỉ còn 68ha.
Từ năm 2017 đến 2019, giá mía chỉ còn duy trì ở mức 750 - 800 nghìn đồng/tấn dẫn đến thua lỗ, khiến nhiều hộ chuyển đổi sang trồng sắn, keo, cà phê... Chỉ một số hộ duy trì nghề trồng mía với hi vọng một ngày giá mía tăng cao.
Ông Lê Văn Thiện, Trưởng thôn Đồng Cốc (xã Xuân Phú, Thọ Xuân) cho biết, năm 2011, thôn có 12,6ha mía, nhưng đến nay không còn hộ dân nào trồng. Trồng mía ở độ dốc 60 độ chỉ cần một vài trận mưa là dưỡng bị cuốn trôi sạch. Do vậy, mía không đạt năng suất, chất lượng như kỳ vọng. Thấy cây mía không thể cho thu nhập cao, bà con đã chuyển sang trồng keo, sắn vì vốn đầu tư thấp, ít tốn công chăm sóc và cho giá trị cao hơn cây mía.
Huyện Thọ Xuân là nơi đóng chân của nhà máy đường Lam Sơn, có thời điểm diện tích mía lên tới gần 5.000ha, nhưng hiện nay chỉ còn 1.600 - 1.700ha, tập trung chủ yếu ở các xã Thọ Lam, Xuân Phú, Xuân Thắng. Có thời điểm, nông dân chuyển cả ruộng lúa sang trồng mía khi giá mía nguyên liệu lên cao. Thế nhưng, đến nay, nhiều người dân đã không còn níu giữ cây trồng này.
Vấn đề này, ông Nguyễn Hữu Dũng, Phó Chủ tịch UBND huyện Thọ Xuân cho biết, khi nhà máy đường Lam Sơn đi vào hoạt động, nhiều địa phương trong huyện đã tích tụ đất đai, tập trung cho cây trồng chủ lực này. Ngoài diện tích đất bãi bồi, nông dân trong huyện còn tận dụng diện tích gò đồi để trồng mía. Tuy nhiên, do địa hình không thuận lợi (độ dốc cao) đã gây nhiều khó khăn khi áp dụng cơ giới hóa, làm tăng giá thành sản xuất, giảm lợi nhuận. Do vậy, vài năm trở lại đây, nông dân phải chuyển đổi diện tích mía sang trồng keo và sắn.
Theo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Thanh Hóa, diện tích trồng mía trên địa bàn toàn tỉnh có xu hướng giảm sâu trong vòng gần 10 năm qua. Năm 2015, toàn tỉnh có hơn 32,1 nghìn ha đất trồng mía, nhưng đến niên vụ 2023 - 2024, diện tích mía chỉ còn hơn 12,5 nghìn ha (giảm gần 2,5 lần). Riêng niên vụ 2022 - 2023 và 2023 - 2024 có tới hơn 1.800ha đất trồng mía đã chuyển sang cây trồng khác. Diện tích mía giảm sâu, kéo theo sản lượng mía cung ứng cho các nhà máy đường đóng chân trên địa bàn tỉnh giảm xuống.
Nhiều giải pháp khôi phục
Trao đổi với phóng viên, ông Lê Bá Chiều, Phó Tổng Giám đốc phụ trách nguyên liệu của Công ty Cổ phần Mía đường Lam Sơn cho biết, nông dân bỏ trồng mía khiến diện tích và sản lượng mía sụt giảm. Nhiều nhà máy đường lao đao, thậm chí làm ăn thua lỗ hoặc đóng cửa. Công ty cũng không nằm ngoài.
Hiện nay, diện tích vùng trồng liên kết mía còn khoảng 7.000ha, sản lượng cung ứng cho Nhà máy niên vụ 2023 - 2024 đạt 547 nghìn tấn. Con số này chỉ bằng 50% so với sản lượng mía cung ứng cho Nhà máy giai đoạn 2005 - 2017. Là doanh nghiệp từng có hơn 1.000 cán bộ, người lao động làm việc thì nay chỉ còn khoảng 700 người cho tất cả các lĩnh vực. Lãnh đạo doanh nghiệp thừa nhận, thời hoàng kim của cây mía đã qua và nay bắt đầu một chu kỳ mới “chu kỳ vực dậy và phục hồi cây mía”.
Theo ông Chiều, năm 2021, Bộ Công Thương ban hành quyết định số 1578/QĐ-BCT, về việc áp dụng thuế chống bán phá giá và thuế chống trợ cấp chính thức đối với một số sản phẩm đường mía có xuất xứ từ Thái Lan đã giúp giá đường trong nước tăng lên, thu nhập của bà con từng bước được cải thiện đáng kể.
Niên vụ 2024 - 2025, ngành mía đường Thanh Hóa có dấu hiệu phục hồi, khi diện tích gieo trồng từ trên 12,5ha lên 13,5ha. Trong khi đó giá mía tại nhà máy đường niên vụ 2023 - 2024 thu mua tại ruộng đạt 12,5 triệu đồng/tấn, tăng 400 nghìn đồng so với giá mía năm 2020.
Để phát triển vùng nguyên liệu mía cung ứng, Công ty Cổ phần Mía đường Lam Sơn đã đưa ra giải pháp tái cơ cấu giống mía bằng việc áp dụng công nghệ nuôi cấy mô, chọn tạo, phục tráng các giống mía chất lượng cao nhằm tăng năng suất, từ đó có thể tăng giá trị trên đơn vị diện tích.
Để phát triển vùng nguyên liệu mía cung ứng, Công ty Cổ phần Mía đường Lam Sơn đã đưa ra giải pháp tái cơ cấu giống mía bằng việc áp dụng công nghệ nuôi cấy mô, chọn tạo, phục tráng các giống mía chất lượng cao nhằm tăng năng suất, từ đó có thể tănggiá trị trên đơn vị diện. Ngoài ra, để khuyến khích người trồng mía, doanh nghiệp đã tiến hành trợ giá, giống, cải tạo đất, phân bón cho bà con trồng mía. Đồng thời, thu mua mía nguyên liệu cao hơn so với các nhà máy chế biến khác.
Ông Nguyễn Văn Dũng, Giám đốc Nông trường Lê Đình Chinh (xã Thăng Long, huyện Nông Cống) cho biết: Để vực dậy nghề trồng mía, nông trường đã hỗ trợ các hộ dân về quản lý phí, cước vận chuyển giống và một số chính sách tối thiểu. Ngoài ra, Nông trường còn phối hợp với Công ty Lam Sơn hỗ trợ các hộ dân như: cam kết 3 vụ tới ổn định giá mía thấp nhất từ 12,5/tấn, phân bón, đưa giống mới năng suất, chịu hạn, thu hoạch mía kém năng suất sớm để thực hiện chính sách dồn điền tập trung thâm canh.
Trao đổi với PV TC Kinh tế nông thôn, ông Vũ Quang Trung, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho biết: Trong 10 năm qua vùng nguyên liệu mía Thanh Hóa giảm gần 2,5 lần, do gặp rất nhiều khó khăn. Để phục hồi vùng nguyên liệu mía bền vững, tỉnh tiếp tục cơ cấu các loại giống KK3, LK92-11 có năng suất cao, tổ chức sản xuất quy mô lớn. Đối với các nhà máy tiếp tục tăng cường công tác quản lý phát triển vùng nguyên liệu thông qua hợp đồng, khuyến khích có cơ chế chính sách đầu tư, thông báo cơ chế trực tiếp tới người sản xuất để tham gia. Đồng thời, đẩy mạnh các biện pháp ứng dụng công nghệ trong thâm canh như: cày sâu, bón vôi, hệ thống tưới nước mặt ruộng phải đảm bảo, bón phân cân đối.