Dứa (Ananas comosus L.) bao gồm nhóm dứa Queen và nhóm dứa Cayenne là một trong những cây ăn quả quan trọng trên thế giới, đứng thứ ba sau chuối và cây có múi, với tổng sản lượng trên thế giới đạt khoảng 25.809.038 tấn (FAO, 2016), trái dứa tiêu thụ chủ yếu qua chế biến và ăn tươi.
Việt Nam là nước có sản lượng dứa đứng hàng thứ 10 trên thế giới với tổng diện tích trồng dứa của cả nước khoảng 34.642 ha và sản lượng đạt 555.047 tấn (FAO, 2016). Ở đồng bằng sông Cửu Long, cây dứa Queen hay còn gọi là cây khóm đã được canh tác lâu đời trên vùng đất phèn ĐBSCL.
Các tỉnh có diện tích canh tác dứa lớn đáng kể như Tiền Giang, Kiên Giang, Long An và Hậu Giang chiếm 70 - 80% sản lượng dứa của cả nước. Cây khóm với ưu điểm chịu phèn vì thế là loại cây trồng không thể thiếu trong cơ cấu cây trồng nông hộ ở vùng đất phèn ĐBSCL. Bên cạnh đó, cây khóm còn có các ưu điểm về phẩm chất như quả khi chín có màu vàng đẹp, ngon ngọt thích hợp với xu hướng của thị trường hiện nay.
 |
| Cây khóm với ưu điểm chịu phèn là loại cây trồng không thể thiếu trong cơ cấu cây trồng nông hộ ở vùng ĐBSCL. |
Tuy nhiên, thực tế sản xuất khóm cho thấy phần lớn người trồng chưa khai thác hết tiềm năng năng suất và chất lượng quả nhằm phát huy thế mạnh của loại cây ăn quả này trong vùng đất phèn mà các loại cây ăn quả khác khó có thể thay thế được. Năng suất khóm trung bình ở một số vùng trồng còn thấp 15 - 25 tấn/ha so với tiềm năng của loại cây này. Trong khi nhiều nước trên thế giới đã trồng khóm đạt năng suất từ 40 - 60 tấn/ha.
Qua thực tế cho thấy nông dân sử dụng nguồn giống tự phát, từ nhiều nguồn khác nhau nên chất lượng giống không đồng đều, dạng quả không đạt yêu cầu để phục vụ cho nhu cầu chế biến hiện nay. Vật liệu khởi đầu làm giống là những chồi lấy từ nhiều nguồn khác nhau như chồi cuống không qua giâm, ươm được trồng trực tiếp trên liếp, những chồi giống này được tận dụng từ vụ trước, nên ngay từ khâu đầu xuống giống phần lớn là các vườn trồng đã không đồng đều về trọng lượng kích cỡ cũng như chất lượng chồi giống. Nhằm góp phần nâng cao năng suất và chất lượng của khóm thì việc tuyển chọn chồi giống tốt hiện nay cần được áp dụng.
Bên cạnh đó, phần lớn khóm được trồng theo kiểu tự phát chưa đúng quy cách và có thời gian lưu vụ khá lâu (trên 4 năm), biện pháp nhân giống đại trà, không chọn lọc với chất lượng cây giống không đồng đều, làm cho cây phát triển trên cùng một diện tích trồng không đồng nhất, nhiều dạng cây, cỡ quả khác nhau.
Ngoài ra mật độ trồng thấp, cây không được bố trí theo hàng lối một cách hợp lý đã ảnh hưởng đến việc chăm sóc, bón phân, phòng trừ sâu bệnh, xử lý ra hoa và thu hoạch gặp nhiều khó khăn. Tăng số cây (tăng mật độ) trên cùng một đơn vị diện tích một cách hợp lý sẽ góp phần tăng năng suất khóm. Ở những nước có ngành trồng dứa phát triển như Thái Lan, Philippines, Malaysia, vùng Hawaii dứa Cayenne được trồng với mật độ dày (50.000 - 60.000 cây/ha) và có chừa lối đi, năng suất đạt rất cao.
Trong khi đó mật độ trồng khóm ở nước ta còn thấp (trung bình từ 25.000 - 35.000 cây/ha) từ đó năng suất của khóm bị giới hạn. Theo kết quả nghiên cứu một số nước cũng như của Viện Cây Ăn Quả Miền Nam, mật độ trồng khoảng 50 - 60 ngàn cây/ha, trồng theo kiểu hàng kép có lối đi sẽ thuận tiện cho việc chăm sóc, xử lý ra hoa đồng loạt và thu hoạch. Cây vụ tơ cho quả với trọng lượng 1,3 - 1,4kg và không khác biệt so với trồng thưa, trong khi đó năng suất sẽ cao hơn.
Bệnh héo khô đầu lá khóm - rệp sáp là một trong những biểu hiện gây hại phổ biến trong vùng. Bệnh héo khô đầu lá Khóm do virus gây ra, có liên hệ mật thiết với rệp sáp, kiến đóng vai trò lớn trong việc lan truyền rệp sáp, mầm bệnh từ cây này sang cây khác, từ vườn này sang vườn khác.
Hiện nay phần lớn nông dân chưa thật sự hiểu biết nhiều về bệnh này, chủ yếu là dùng thuốc hóa học để trừ bệnh và rệp sáp. Một số nông dân còn có sự nhằm lẫn giữa bệnh và triệu chứng thiếu dinh dưỡng trên khóm. Do đó việc phòng trừ còn kém hiệu quả, nhất là những biện pháp an toàn theo huớng GAP chưa được áp dụng.
 |
| Cần tăng cường liên kết với doanh nghiệp để tiêu thụ sản phẩm đầu ra cho trái khóm. |
Việc xây dựng duy trì và mở rộng diện tích trồng khóm đạt chất lượng và an toàn thực phẩm (VietGAP) còn rất hạn chế và gặp nhiều khó khăn do nhận thức, tập quán canh tác, do giá bán không khác biệt...
Thời gian qua, giá khóm biến động thường tăng vào mùa nghịch và sụt giảm vào mùa thuận. Nói về nguyên nhân khóm giảm giá ông Bùi Công Thành - Chủ nhiệm HTX Nông nghiệp Quyết Thắng (Tân Phước, Tiền Giang) cho biết: “Thời điểm đang vào mùa thuận thì khóm ở Tiền Giang cũng như các tỉnh ĐBSCL tới đợt thu hoạch khá rộ, lượng khóm tăng tập trung chỉ trong vài tháng, trong khi nhu cầu tiêu thụ không tăng đột biến, chưa kể thời điểm này cũng là lúc vào mùa vụ thu hoạch của các loại trái cây khác… từ đó dẫn tới giá khóm giảm giá còn 3.500 - 4.000đ/kg.
Năm nay vào thời điểm tháng 11 này giá khóm bắt đầu tăng 6.000 - 7.000đ/kg (loại 1) nhưng vườn nhà ông cũng không có khóm để bán”.
Để nâng cao hiệu quả sản xuất khóm và phát triển bền vững cây khóm trồng trên đất phèn vùng ĐBSCL, nông dân cần phải có sự đổi mới, cải tiến để khắc phục ngay các hạn chế trong sản xuất, cần có những biện pháp đầu tư cải tạo, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào trong sản xuất, áp dụng kỹ thuật cho khóm rải vụ nhằm tránh thu hoạch đồng loạt vào mùa thuận để hạn chế tình trạng rớt giá.
Đồng thời, cần tăng cường liên kết nhất là liên kết với doanh nghiệp để được doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm đầu ra.
TS. Nguyễn Trịnh Nhất Hằng - Khoa NN và CNTP Trường Đại học Tiền Giang