Thổn thức bánh tráng nhúng đường xứ Quảng

Mùa đỏ lửa lò đường xứ Quảng

Tháng 2 tháng 3, khi hơi xuân vẫn còn phảng phất, khi những việc đồng áng đã tạm ổn, người dân bước vào lúc nông nhàn thì mùa thu hoạch mía và đỏ lửa lò đường cũng tới. Đã qua cái thời những lò nấu đường thủ công rực lửa ở miền trung du xứ Quảng, sự mai một của nghề đã khiến chúng dần lụi tàn, bây giờ chỉ còn hiếm hoi một vài lò đường đỏ lửa ở sơn thôn.

Ông Trần Đình Hai (65 tuổi, thôn Quế Trung, xã Quế Lâm, huyện Nông Sơn, Quảng Nam) nheo mắt nhìn vào nồi đường đang bốc khói nghi ngút, hơi đường bốc lên như ngọt lịm cả không gian và đặc quánh lại trong khói lẫn hơi người. Ông Hai cùng một số người khác vừa luôn tay đảo nồi đường đang keo lại sau nhiều giờ đỏ lửa, vừa nhanh nhẹn nhúng những xâu bánh tráng xuống nồi đường và chuyền ra phía ngoài. Ông Hai bảo, năm nào cũng vậy, khi vào vụ mía và lò đường đỏ lửa, cũng là lúc hàng chục người mang bánh tráng đến làm món bánh tráng nhúng đường. Món này, có lẽ chỉ có ở những địa phương nấu đường thủ công, và nơi có sẵn những lò bánh tráng. Cả hai thứ ấy, xứ Quảng này đều sẵn. 

Món bánh tráng nhúng đường non tưởng giản đơn nhưng thật ra cũng rất kỳ công. Gạo mùa đem vo sạch ngâm kỹ và thay nước liên tục trong 2 - 3 ngày sau đó xay nhuyễn sền sệt, tráng mỏng lên tấm vải căng tựa cái trống trên mặt nồi hấp, đậy kín vài phút cho chín rồi dùng cây gạt vớt bánh, nhanh tay trải trên một cái phên tre mang đi phơi nắng. Bánh tráng sau khi phơi khô sẽ được cất kỹ để giữ độ giòn. Khi mang đi nhúng đường sẽ được nướng trên than củi, dùng sợi lạt tre xâu lại thành xách.

Kỹ thuật nhúng bánh không phải ai cũng làm được, phải có sự điêu luyện nhất định khi thả bánh, ngâm bánh trong nồi nước đường đang sánh lại để bánh không vỡ, cũng không nhúng quá lâu sẽ khiến bánh mất độ giòn. Thao tác của người nhúng bánh phải thật nhanh và dứt khoát. Thế nên sớm hay chậm tay một chút là bánh sẽ mất ngon. Người nấu đường sẽ nhúng bánh vào chảo rồi nhanh chóng xách lên. Sau đó để cho bánh nguội, lúc ấy đường non sánh đặc lại trên mặt bánh tạo thành màu vàng óng long lanh bắt mắt.

Dân dã quà quê

Niềm vui của người nấu đường có lẽ đọng lại trong ánh mắt khi bắt gặp những vẻ mặt rạng rỡ với hai tay bê chồng bánh tráng được tẩm qua lớp đường non sánh ngọt của người làng. Người ta nâng niu thức quà như nâng niu sự ngọt ngào của cả một vùng quê vậy.

Chị Nguyễn Thị Lan (xã Quế Lâm, huyện Nông Sơn) cho hay, bánh tráng nhúng đường là món ăn truyền thống của người Quảng Nam, khi ăn có vị ngọt thanh. Bánh nhúng xong mang về để cả gia đình cùng ăn hoặc chia cho xóm giềng làm làm quà biếu. Những lúc nông nhàn, những buổi xế chiều, ăn bánh tráng ngào, uống nước chè xanh, nói chuyện xóm làng, đồng áng là một nét văn hóa ẩm thực quen thuộc ở xứ Quảng một thời.

Bánh tráng nhúng đường có nhiều loại như nhúng non, đường non bỏ đậu phộng, đường non trải bẹ chuối... đều là những món quà vặt mà trẻ con xứ này yêu thích. Hơn 20, 30 năm trước khi đời sống kinh tế còn khó khăn, ở những vùng thôn quê nhiều trẻ con không có điều kiện mua kẹo bánh, thì bánh tráng nhúng đường là mỹ vị nhân gian. Khác với mạch nha và những loại bánh hiện nay, bánh tráng đường lại có hương vị riêng đậm tình quê nhà, cắn một miếng sẽ khiến ta không thể cưỡng lại được.

Nhiều người có tuổi, hay những người rời quê ra phố sống nhiều năm khi bắt gặp thức quà này lại cảm thấy thổn thức, thấy cả một trời tuổi thơ khốn khó ùa về. Khi thưởng thức lại món quà dân dã ấy, lại thấy tiếng của gió của lá vi vu, lại như ngửi thấy mùi đồng đất quê nhà đã lâu thưa vắng, lại thấy tiếng cười tiếng nói của xóm giềng mùa thu hoạch, thấy cả những vất vả gian trân của người nông dân hai sương một nắng mỗi mùa. Ai khi xa quê khi nhớ lại cũng đều ngậm ngùi. Những điều mộc mạc khó phai không dễ gì tìm kiếm được. Nhiều người, khi cắn nhẹ một miếng bánh tráng thơm ngọt vị đường đã không khỏi rơm rớm nước mắt, thức quà ấy là quê nhà chứ đâu!

Với một số lò đường thủ công hiếm hoi còn sót lại ở vùng trung du xứ Quảng, để duy trì nghề truyền thống thật sự chông gai. Thu nhập thấp, công việc vất quả khiến người dân đôi khi muốn bỏ cuộc. Duy trì nghề này bao nhiêu năm qua có lẽ với những người nấu đường chỉ là để con cháu không lãng quên cội nguồn, để nhắc tới làng quê là người ta nhớ ngay đến lò đường nhúng bánh tráng, nhớ tới nghề truyền thống đang dần mai một khiến nhiều người cảm thấy tiếc nuối.