Tại TP.HCM - thị trường tiêu thụ lớn nhất trong khu vực, trong thời gian đầu thực hiện giãn cách xã hội theo Chỉ thị 16 của Chính phủ, có thể nói chuỗi cung ứng nông sản, thực phẩm đã bị đứt gãy khi các chợ đầu mối cũng như chợ truyền thống đóng cửa, việc vận chuyển hàng hóa bị gián đoạn, chậm trễ. Hậu quả là ngay lập tức nông sản, thực phẩm tại các vùng sản xuất bị dội chợ trong khi thị trường tiêu thụ tại thành phố và một số vùng phụ cận thiếu hàng, giá cả nhiều mặt hàng tăng nhanh.
Trong khi đó tại Bắc Giang, mùa thu hoạch vải thiều rơi đúng đỉnh dịch tại địa phương. Tuy nhiên, nhờ có sự chuẩn bị từ trước nên việc thu hoạch và bán sản phẩm vẫn rất hiệu quả. Một trong nhiều giải pháp mà Bắc Giang đã vận dụng, giữ vai trò quan trọng trong sự thành công của Bắc Giang là việc sử dụng công nghệ để đưa sản phẩm đến với nhiều khách hàng một cách nhanh nhất. Giải pháp này giúp vải thiều Bắc Giang được tiêu thụ khá tốt cả trong và ngoài nước ngay giữa mùa dịch bệnh.
Từ ví dụ cụ thể của TP.HCM và Bắc Giang, có thể thấy vấn đề đứt gãy chuỗi cung ứng trong nông nghiệp có thể được hạn chế, khắc phục nếu vận dụng tốt công nghệ số. Nói cách khác, để nông nghiệp phát triển, cần có chuỗi cung ứng hoàn thiện và hoạt động thông suốt trong mọi hoàn cảnh. Muốn vậy, không thể không ứng dụng công nghệ số.
Chuyển đổi số trong nông nghiệp, những nền tảng cần lưu ý
Để vận dụng công nghệ số trong nông nghiệp, cụ thể là trong chuỗi cung ứng, một cách hiệu quả, cần lưu ý các nền tảng cơ bản của công nghệ số.
Thứ nhất, đó là nền tảng công nghệ, tức phải trang bị hạ tầng công nghệ bao gồm truyền dẫn thông tin, máy móc, giải pháp năng lượng… để ứng dụng IoT, AI cho các vùng sản xuất nông nghiệp. Song song đó là vấn đề huấn luyện, hướng dẫn để các chủ trang trại, nông dân có thể ứng dụng các loại công nghệ này vào sản xuất, kinh doanh nông sản; từ đó có cơ sở chuyển dần các nông trại truyền thống sang nông trại thông minh dựa trên nền tảng số.
Thứ hai, nền tảng dữ liệu thông minh để tất cả các trang trại cũng như các thành phần trong toàn bộ hệ thống chuỗi cung ứng có thể lưu trữ, cập nhật và truy cập dữ liệu cho vận hành. Quan trọng nhất, nhà nước và các bộ ngành có thể nắm được số liệu theo thống kê và theo thời gian thực để đưa ra các chính sách và quyết định phù hợp.
Thứ ba, nền tảng hỗ trợ cho vận hành và logistics trên toàn bộ chuỗi cung ứng. Nền tảng này giúp các doanh nghiệp, nông trại và người bán có thể triển khai các giải pháp vận hành doanh nghiệp của họ trên đó. Từ đó, các hoạt động có thể kết nối với nhau để giải các bài toán đáp ứng cung - cầu hoặc phối hợp với nhau trên toàn chuỗi cung ứng.
Thứ tư, nền tảng tiếp cận và kinh doanh trên thị trường. Đây là nền tảng đóng vai trò tiếp cận, phân phối hàng hóa tới người mua. Các sàn thương mại điện tử và hệ thống kinh doanh online của nhiều công ty đang hoạt động trên nền tảng này. Tuy nhiên, chúng ta cần một nền tảng mạnh hơn, tổng quát hơn để nâng cấp nền tảng hiện có nhằm triển khai toàn bộ hoạt động kinh doanh của tất cả các cửa hàng và doanh nghiệp bán hàng trên thị trường.
Thứ năm, nền tảng khách hàng và các dịch vụ hỗ trợ. Đây là nền tảng dùng để định danh và quản lý khách hàng hoặc các dịch vụ, ví dụ như xe ôm công nghệ giao hàng, dịch vụ logistics xử lý phản hồi khi khách hàng than phiền và trả lại hàng.
Thứ sáu, nền tảng thanh toán với các phương thức thanh toán đa dạng, linh hoạt trên nhiều thiết bị, ví dụ như điện thoại di động, thanh toán trực tuyến hoặc mã QR.
Siêu nền tảng vận hành theo cơ chế mở
Để những nền tảng cơ bản trên phát huy được hiệu quả, chúng cần được kết nối với nhau thành một “siêu nền tảng” làm cơ sở cho việc hình thành chuỗi cung ứng số quốc gia. Siêu nền tảng này sẽ tích hợp tất cả các dịch vụ dọc chuỗi cung ứng nông sản dưới sự sở hữu và quản lý của Nhà nước trên cơ sở cởi mở, linh hoạt và có sự kết nối từ nhà sản xuất tới người tiêu dùng. Nhà nước có thể hợp tác với một hoặc nhiều đơn vị tư nhân để các đơn vị này đứng ra triển khai kết nối, xây dựng chuỗi cung ứng số quốc gia nói trên. Trong việc triển khai, cần chú ý “tiêu chuẩn mở” để tránh độc quyền hạ tầng dẫn tới tăng giá phục vụ làm ảnh hưởng tới tính bền vững của chuỗi cung ứng.
Ngoài ra, Nhà nước cũng cần đảm bảo tính công bằng, minh bạch đối với các nhà cung cấp dịch vụ dọc theo chuỗi cung ứng số. Ví dụ, tất cả các công ty bán hàng đều được truy cập vào dữ liệu khách hàng đặt hàng và đưa ra những mức giá cạnh tranh để khách hàng chọn lựa; tất cả các nhà cung cấp đạt chuẩn đều được tham gia vào chuỗi với quyền lợi ngang nhau, không phân biệt công ty lớn hay nhỏ. Cơ chế này cũng áp dụng cho các dịch vụ logistics sau khi mua hàng, đó là khách hàng có thể chọn lựa bất kỳ dịch vụ giao hàng nào mà họ muốn thay vì chỉ vài dịch vụ do nền tảng lựa chọn. Nếu yếu tố open (mở) này được đảm bảo, sự linh hoạt và đa dạng của các nhà cung ứng được gia tăng sẽ dẫn tới sự thỏa mãn của khách hàng trên toàn chuỗi cung ứng và giảm thiểu khả năng đứt gãy chuỗi cung ứng trong mọi hoàn cảnh.
Cuối cùng, chính các đơn vị nhà nước sẽ thực hiện việc tích hợp các công nghệ hiện đại như AI, dữ liệu lớn… vào siêu nền tảng để giúp cho các công ty có thể tận dụng công nghệ mà không phải đầu tư nhiều và tránh phải thu hồi vốn trong thời gian dài.
Không chỉ làm cơ sở cho việc hình thành chuỗi cung ứng số, siêu nền tảng này còn là hệ sinh thái cung cấp khách hàng, dữ liệu, quy trình, công nghệ cho tất cả công ty và người dùng trong chuỗi giá trị số nông nghiệp nói chung tại Việt Nam.