Gần như cùng thời điểm trên, Tiến sĩ Eric Edwards, một chuyên gia y tế, viết trên tạp chí uy tín chuyên về quản lý Harvard Business Review như sau: “Đại dịch không chỉ phơi bày một cách sâu sắc thêm các vấn đề đã có. Lệ thuộc của Mỹ vào các nhà cung cấp dược liệu và dược phẩm nước ngoài lớn đến nỗi đã gây nên thiếu hụt nghiêm trọng các loại thuốc chữa bệnh. Giải pháp cho vấn đề này là tạo ra khả năng sản xuất trong nước, áp dụng kỹ thuật sản xuất mới và thay đổi kho dự trữ chiến lược dược phẩm quốc gia. Muốn thực hiện được điều nói trên cần sự hợp tác chặt chẽ giữa khu vực nhà nước và khu vực tư nhân”.
Đọc những dòng trên của Edwards, chắc nhiều người không thể không đặt dấu hỏi rằng điều gì đã xảy ra với nước Mỹ – thường được xem là một trong những trung tâm y khoa và dược phẩm hàng đầu thế giới. Và sau đây là câu tự trả lời ngắn gọn của Edwards – sẽ được giải thích rõ hơn trong phần sau của bài này. Edwards viết: “Dù nước Mỹ thích tự cho rằng mình đang có hệ thống chăm sóc sức khỏe tiên tiến và tinh vi nhất thế giới, trên thực tế, khả năng của chúng ta nhằm cung cấp sự chăm sóc như vậy lại phải gắn chặt với dây chuyền cung cấp dược liệu toàn cầu trong suốt hai thập kỷ qua”.
“Ai là ai” trên thị trường dược phẩm, dược liệu thế giới
Theo Pharmaceuticals Global Market Report 2022 (tạm dịch Báo cáo thị trường dược phẩm toàn cầu 2022), giá trị của thị trường này được dự đoán sẽ tăng từ 1.455 tỷ đô la Mỹ năm 2021 lên 1.587 tỷ năm 2022 và 2.135 tỷ năm 2026. Để so sánh, thị trường dược phẩm Việt Nam có giá trị khoảng 10 tỷ đô-la Mỹ năm 2020 và chừng hơn 16 tỷ năm 2026(1).
Báo cáo trên cho biết thị trường thế giới bao gồm doanh số dược phẩm và các dịch vụ liên quan từ các đơn vị sản xuất dược phẩm dùng chữa bệnh.
Các dược phẩm chính gồm thuốc tim mạch, thuốc da liễu, thuốc liên quan đến ống tiêu hóa (dạ dày – ruột), thuốc niệu – sinh dục, thuốc huyết học, thuốc kháng virus, thuốc trị rối loạn chuyển hóa, thuốc xương khớp, thuốc cho hệ thần kinh trung ương, thuốc trị ung thư, thuốc nhãn khoa, thuốc liên quan đến bệnh phổi, vaccine, chất dinh dưỡng và khoáng chất trị liệu, thuốc chống chất gây nghiện. Trong số này, thuốc tim mạch là loại dược phẩm được cho toa nhiều nhất.
Cũng như tại Việt Nam, trên thị trường thế giới, dược phẩm được phân phối qua các nhà thuốc bệnh viện, các nhà thuốc bán lẻ và các hệ thống phân phối khác.
Ngành công nghiệp dược phẩm toàn cầu được cho là một thị trường độc quyền nhóm (oligopoly) hình thành từ một nhóm các công ty đa quốc gia. Theo statista.com, trong số các công ty dược phẩm hàng đầu thế giới, Pfizer (một trong hai công ty đồng sở hữu vaccine Covid-19 Pfifzer-BioNTech), với trụ sở đóng tại thành phố New York, bang New York, Mỹ, đạt doanh số 81 tỷ đô la Mỹ năm 2021(2). Ngoài ra, ở Mỹ còn có các công ty dược khổng lồ khác như Johnson & Johnson, Merck &Co. và AbbVie.
Bởi vì nước Mỹ có nhiều công ty dược phẩm đa quốc gia hàng đầu, không có gì lạ khi nước này là thị trường dược phẩm lớn nhất thế giới. Gần đây, Trung Quốc cũng đã trở thành một trong những nước đóng vai trò chính trên thị trường nghìn tỷ đô này.
Không thể có dược phẩm nếu không có dược liệu (trong tiếng Anh, khái niệm này được gọi là “raw materials used in the pharmaceutical industry”). Theo worldofchemicals.com, dược liệu dùng sản xuất dược phẩm có thể chia thành ba loại, gồm: (i) thành phần hoạt tính hay hoạt chất (Active Pharmaceutical Ingredients – API); (ii) thành phần không hoạt động hay tá dược (Inactive Ingredients hay Excipients); và nguyên liệu đóng gói (Packaging Raw Materials)(3).
Hoạt chất đóng vai trò chính trong dược phẩm. Ví dụ như thuốc Aspirin Ultra có hai hoạt chất là aspirin và vitamin C, hay Partamol chứa hoạt chất paracetamol. Thị trường hoạt chất có giá trị gần 200 tỷ đô la Mỹ năm 2022. Châu Á là nhà sản xuất hoạt chất lớn nhất thế giới với Trung Quốc và Ấn Độ là hai nước dẫn đầu.
Tá dược bao gồm các chất hòa tan chứa các hoạt chất trong dược phẩm, còn có tác dụng giúp hấp thụ tốt hơn cũng như giảm bớt quá trình biến chất của dược phẩm. Thị trường này có giá trị khoảng 7,7 tỷ đô-la Mỹ năm 2022. Các quốc gia Bắc Mỹ, gồm Mỹ và Canada, là thị trường lớn nhất toàn cầu trong lĩnh vực này với sự hiện diện của các nhà sản xuất tá dược có tên tuổi, tiếp theo là mốt số nước châu Âu và châu Á – Thái Bình Dương.
Thị trường dược liệu còn có các nguyên liệu đóng gói. Có thể kể: nhựa (plastic), polymer, nhôm lá mỏng, và giấy. Thị trường này giá trị khoảng 80 tỷ đô-la Mỹ năm 2022. Bắc Mỹ và châu Âu chiếm tỷ lệ lớn nhất trên thị trường thế giới. Trang mạng worldofchemicals.com nhận định rằng các tiến bộ trong công nghệ sản xuất dược phẩm đang thúc đẩy việc sử dụng vật liệu làm bao bì tiên tiến.
Ứng xử thông minh hơn đối với dược liệu để đối phó đại dịch tương lai
Trong bài viết của mình, như đã thấy ở trên, Tiến sĩ Edwards cho rằng bi kịch thiếu thuốc của nước Mỹ trong đại dịch Covid-19 xảy ra là vì nước ông phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn hoạt chất từ nước ngoài, từ những loại thuốc phổ thông nhất – chẳng hạn như thuốc giảm đau không kê toa – cho đến các dung dịch tiêm tĩnh mạch.
Mà không chỉ có nước Mỹ, gần như cả thế giới cũng đều phụ thuộc nguồn cung hoạt chất dược phẩm từ Trung Quốc và Ấn Độ. Ước tính, hai quốc gia này cùng một vài nước khác bán cho phần còn lại của nhân loại chừng 80% hoạt chất họ cần.
Để giảm bớt sự lệ thuộc nói trên, cần đẩy mạnh các xu hướng mới. Edwards cho rằng, trước hết, nước Mỹ phải tăng cường sản xuất hoạt chất trong nước, đồng thời cắt giảm giá thành trong khi cải thiện chất lượng sản phẩm và năng suất.
Ông lấy ví dụ, thông thường ngành dược phẩm dựa trên quy trình từng bước một sản xuất ra từng lô dược phẩm tại từng thời điểm. Vì mỗi lúc chỉ sản xuất được một lô sản phẩm, cách làm này đòi hỏi nhiều vốn, máy móc và thời gian. Thay vào đó, Edwards đề xuất ưu tiên áp dụng các phương pháp mới, cho phép sản xuất liên tục chứ không phải từng mẻ sản phẩm – chẳng hạn như phương pháp “flow chemistry” (còn gọi là “reactor engineering”), trong đó một phản ứng hóa học tác động xuyên suốt không ngừng lên toàn bộ quá trình, giúp tăng năng suất đáng kể một cách liên tục.
Trong quá trình này, khu vực nhà nước và khu vực tư nhân phải hợp tác để cùng nhau kiến tạo một hệ thống công nghệ thông tin dựa trên nền tảng đám mây giúp các hãng dược và các bệnh viện có được thông tin cập nhật từng phút về nhu cầu và nguy cơ thiếu hụt thuốc chữa bệnh.
Quan trọng không kém, theo Edwards, nước Mỹ cần cập nhật cách xây dựng kho dự trữ chiến lược dược phẩm quốc gia dành cho các loại dược phẩm quan trọng. Đã từ lâu, chính quyền liên bang đã có nguồn dự trữ dược phẩm, bao gồm thuốc như kháng sinh và dụng cụ y tế. Tuy nhiên, vấn đề nằm ở chỗ, nguồn dự trữ đó – với hạn sử dụng ngắn – không thể đáp ứng được sự thiếu hụt kéo dài như trong đại dịch Covid-19.
Chính phủ Mỹ giờ đây đang tính đến cách mở rộng kho dự trữ bao gồm cả các hoạt chất dược phẩm để khi hữu sự các hãng dược trong nước có thể sản xuất bất kỳ loại thuốc nào cần thiết. Hoạt chất thường rẻ hơn nhiều và có hạn sử dụng dài hơn dược phẩm. Do vậy, dự trữ dược liệu, cùng với dược phẩm, rất đáng được xem xét.
Trên đây là vài xu hướng mới liên quan đến dược phẩm, dược liệu trong bối cảnh nước Mỹ hậu Covid-19. Tất nhiên, nước Mỹ khác xa Việt Nam. Tuy vậy, chúng ta cũng có thể xem xét để tiếp thu đôi điều từ cách thị trường dược phẩm hàng đầu thế giới dự trữ thuốc men cần thiết nhằm đối phó với những đại dịch có thể xảy ra trong tương lai.
(1)https://medlink.vn/blog/thi-truong-duoc-pham-viet-nam-2022
(2)https://www.statista.com/topics/1764/global-pharmaceutical-industry/#topicOverview
(3)https://www.worldofchemicals.com/702/chemistry-articles/raw-materials-for-the-pharmaceutical-industry.html
Mười xu hướng hàng đầu về dược phẩm thế giới
1. Trí thông minh nhân tạo (AI): nhiều công ty khởi nghiệp đang tìm cách sử dụng AI để giải quyết các vấn đề như tự động hóa và tối ưu hóa quy trình sản xuất dược phẩm, dược liệu, thiết kế chiến dịch tiếp thị hiệu quả.
2. Dữ liệu lớn và kỹ thuật phân tích: các kỹ thuật này giúp biến các dữ liệu được thu thập và cập nhật liên tục thành công cụ có giá trị.
3. Sản xuất linh hoạt: áp dụng sản xuất lô nhỏ cho y học chính xác (precision medicine).4. Y học chính xác: bắt nguồn từ ý tưởng chữa trị từng bệnh nhân như một cá thể độc đáo riêng biệt. Các mô hình phản ứng với thuốc cho phép sử dụng chính xác liều lượng dược phẩm dựa trên lứa tuổi, giới tính, và các thông số lâm sàng khác.
5. Sản xuất bồi đắp (additive manufacturing): máy in 3D (ba chiều) có thể được dùng để “in” mô hay tế bào.
6. Công nghệ khối (blockchain): có thể dùng để bảo mật dữ liệu hay chống thuốc giả.
7. Công nghệ thực tế mở rộng (extended reality): nhiều công ty khởi nghiệp đang tìm cách ứng dụng công nghệ này trong nghiên cứu và sản xuất dược phẩm.
8. Dữ liệu thế giới thật (real-world data): tích hợp một cách thường xuyên các dữ liệu về bệnh nhân như bệnh trạng, trị liệu và các báo cáo sức khỏe.
9. Điều trị học số (digital therapeutics): phương pháp này cho phép sử dụng phần mềm để phòng ngừa, quản lý hay chữa trị các bệnh về thể chất, tinh thần hay hành vi.
10. Liệu pháp chữa bệnh: các liệu pháp chữa bệnh như phương pháp tế bào hay gen đang làm thay đổi cách thức con người đối phó với các bệnh mãn tính hay khó chữa mà không phải duy trì việc điều trị lâu dài như hiện nay.
(Nguồn: startus-insights.com)