Thực ra đây là cách nói theo phương thức chơi chữ dạng đồng âm trong dân gian miền Tây Nam Bộ. Ăn năn theo nét nghĩa là hối hận, hối cải, ân hận, … được đánh đồng với ăn loài thực vật mọc hoang khắp ruộng đồng, bưng biền miền đất Cửu Long giang.
Theo Từ điển Tiếng Việt, năn là loại cỏ cùng một họ với cói, thân tròn, rỗng, không có lá, cụm hoa màu vàng nâu, thường mọc thành đám dày ở các ruộng ngập nước. Người bình dân miền Tây Nam Bộ dựa vào kích cỡ và đặc tính của nó mà kêu thành hai loại: năn kim cọng nhỏ hơn đầu đũa ăn cơm, thấp, ít khi cao quá nửa thân người lớn. Khác năn kim cọng nhỏ, năn bộp cọng lớn cỡ đầu ngón tay, bên trong có nhiều ngăn xốp nếu dùng 2 tay vỗ vào cọng sẽ phát ra tiếng “bộp”, có lẽ tên gọi chúng bắt đầu từ đặc điểm đó. Rễ năn nằm sâu dưới đất và phình ra thành củ.
 |
| Năn được làm thành dưa, món ăn rất được ưa chuộng |
Năn bộp có thể chế biến thành nhiều món ăn. Đơn giản nhất là để năn sống chấm chao hay cá kho, mắm kho, mắm chưng, hoặc ăn kèm với tép rang, tép luộc, cá nướng, …
Năn cũng có thể xào với thịt, đặc biệt là xào hến hoặc tép. Chảo nóng phi tỏi mỡ rồi xào tép cho chín vàng, nêm nếm vừa ăn rồi cho đọt năn vào, đảo cho thật đều, nêm nếm, rắc thêm tiêu. Một đĩa năn bốc mùi thơm nhẹ, chỉ cần nhìn thôi đã thấy ngon rồi.
Người miền quê còn dùng năn để trọn gỏi, đặc biệt là gỏi gà luộc. Nồi cháo gà vừa chín, đem còn gà dùng ta xé theo cách gọi của dân gian là xé phay. Năn lặt sạch, bóp sơ cho mềm rồi trộn với nước cốt chanh, đường cho vừa ăn, cho thịt gà vào trộn đều thêm ít lá rau răm, lá quế xắt nhuyễn rắc lên trên.
Nước chấm là nước mắm chua cay, có người lại thích chấm với muối cục và ớt hiểm cho dân dã. Húp chén cháo nóng, gấp miếng gà xé phay trộn gỏi năn đãi bạn thì rượu đế khó mà làm say được người thưởng thức.
Năn bộp cũng được làm nhưn bánh xèo – thứ bánh đặc trưng của người dân miền sông nước.
Năn cũng được dùng để nấu canh. Những con cá rô mề mập béo làm sạch để ráo rồi bắc nồi nước sôi thả vào. Chờ cá chín vớt ra, nêm tiêu, hành, bột ngọt cho vừa ăn, trút năn vào đậy nắp và tắt lửa. Múc canh ra tô, gắp cá để lên phía trên. Nấu canh năn không được cho mỡ tỏi vào, để giữ nguyên mùi đặc trưng của món ngon này. Canh năn ăn với cá kho cơm nóng thì thật ngon.
 |
| Bánh xèo nhưn năn |
Cọng năn bộp còn được dân gian dùng làm dưa. Có hai cách làm. Nếu làm dạng muối xổi thì chỉ cần đem năn bóp sơ rồi trộn với dấm đường tỏi ớt và chút muối ăn sau đó để chừng nửa tiếng, năn thấm, xèo xuống là ăn được ngay. Cầu kỳ hơn người ta đem năn để vô keo, hủ sành rồi chế nước vo gạo vô, thêm chút muối, đường, gài ém chặt cho năn chìm ngập trong nước. Một hai ngày sau năn chua là ăn được.
Dưa năn chấm các món mặn ăn vừa ngon miệng, vừa bắt cơm phải biết. Loài cỏ tưởng chừng gây nhiều tác hại chon con người, nhưng với trí tuệ tận dụng tuyệt vời, nan đã trở thành nét sinh hoạt văn hóa ẩm thực đầy ấn tượng của người bình dân miền bưng biền sình sụp:
Tháp Mười năn mọc khắp vùng
Bông sen, bông súng chen cùng lúa ma.
Tửu Hoàng