Tôi tìm đến làng chài Vung Viêng lần đầu vào năm 2006 chỉ vì cái tên ngộ nghĩnh của nó. Nghe nói, cái tên Vung Viêng là do đọc trại từ Vung Vênh mà ra. Theo lời kể lại, thuở xưa, trong hải trình từ Hải Phòng đến Trung Quốc, tàu bè khi ngang qua khu vực này là vừa đến giờ nấu cơm trưa. Cơm sôi, vung kênh, thuyền chòng chành. Cái tên Vung Viêng vì thế mà thành!
Nằm trong quần thể đảo Vụng Hà cách đất liền khoảng 25km, ẩn mình giữa những hòn đảo kỳ thú trên vịnh Hạ Long, Vung Viêng trước đây là một trong 7 làng chài “thủy cư” trong vịnh, nơi sinh sống của gần 300 hộ dân làm nghề đánh bắt từ khá lâu đời với những nét văn hóa riêng biệt, độc đáo. Tuy nhiên, do định cư ngay trong vùng lõi Di sản thiên nhiên vịnh Hạ Long, phần lớn các hộ dân ở Vung Viêng - như những làng chài tương tự khác trong vịnh - đã bị buộc phải di dời vào đất liền từ đầu năm 2014.
Vung Viêng là một làng chài đẹp. Có lẽ vì thế mà sau thực hiện tái định cư nó vẫn là điểm đến hấp dẫn với du khách, trong đó có tôi. Từ Vung Viêng, du khách có thể đến một số đảo nhỏ xinh xắn và hoang sơ quanh đó với những tên gọi rất hình tượng như Mặt Quỷ, Bảy Giếng, Vạn Giò, Ngọc Vừng… Ở tại làng, khách có thể ghé nhà sinh hoạt cộng đồng của làng chài để thuê phòng nghỉ qua đêm và dậy sớm đón bình minh trên biển.
Trong nắng sớm, khách có thể cùng hướng dẫn viên du lịch - hầu hết là cư dân từng sống trong làng - vừa lênh đênh trên thuyền ngắm nhìn non xanh biển biếc, vừa hít thở đầy lồng ngực mùi biển khơi và lắng nghe những câu chuyện về nghề biển, về phong tục tập quán của người làng biển. Hướng dẫn viên ở đây hầu hết là người Vung Viêng. Hàng ngày, tàu chở họ từ đất liền ra làng chài “phục vụ du lịch” và chiều tối lại chở họ về nhà ở đất liền.
Vung Viêng là một làng chài đẹp. Có lẽ vì thế mà sau thực hiện tái định cư nó vẫn là điểm đến hấp dẫn với du khách.
Trước khi dịch Covid-19 bùng phát, làng chài Vung Viêng có khoảng hơn 100 ngư dân tham gia làm du lịch, chủ yếu chèo thuyền nan đưa khách đi du ngoạn, với mức thu nhập bình quân từ ba đến năm triệu đồng/người/tháng.
Từ năm 2016, khi chính quyền cho phép một số ngư dân được phép nuôi hải sản trên vịnh, chủ yếu để phục vụ du lịch, lại có thêm nhiều người Vung Viêng trở lại làng. Theo quy định, người được cấp phép nuôi hải sản trên vịnh phải là người làng chài cũ, có kinh nghiệm nuôi hải sản và phải ký cam kết bảo vệ môi trường, tuân thủ đúng kỹ thuật nuôi trồng đã được hướng dẫn.
HTX Vạn Chài, đơn vị quản lý các hoạt động du lịch và nuôi trồng hải sản tại Vung Viêng, với sự tài trợ của một số tổ chức quốc tế, đã đầu tư làm các lồng bè (trị giá khoảng 210 triệu đồng/lồng bè) cho các hộ dân được sử dụng miễn phí trong 3 năm đầu. Sau đó, HTX mới bắt đầu thu phí.
Vào mùa cao điểm du lịch hè, mỗi ngày, Vung Viêng đón khoảng 600 khách du lịch đến trải nghiệm. Du khách sẽ cùng trải nghiệm việc cho cá ăn và nghe thuyết minh quy trình nuôi, đánh bắt cá. Họ cũng có thể tham gia chương trình vớt rác, bảo vệ môi trường nuôi trồng cùng ngư dân làng chài. Sau khi được tận mắt nhìn thấy những bè nuôi cấy ngọc trai biển, bè nuôi cá các loại, du khách có thể được thưởng thức ngay tại chỗ những loại cá, mực, ghẹ, tôm tươi vừa vớt lên từ lồng nuôi và qua khâu chế biến thật đơn giản để giữ nguyên vị ngọt hấp dẫn của hải sản. Đưa cay là những chén rượu ba kích núi màu tím than, hoặc màu vàng hổ phách say nồng.
Hoạt động nuôi biển ở Vung Viêng, tuy với quy mô không lớn nhưng gắn liền với đa dạng hóa dịch vụ, sản phẩm du lịch và được kiểm soát chặt chẽ, nghiêm ngặt vừa giúp chuyển đổi, tạo sinh kế bền vững cho người dân, vừa bảo vệ môi trường tự nhiên và bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử truyền thống của di sản vịnh Hạ Long.