Cả nước đang chuẩn bị tiến hành bầu cử Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp. Tỷ lệ đại biểu Quốc hội chuyên trách đã được quyết định là 40% cho nhiệm kỳ XV. Tỷ lệ này là quá thấp hay quá cao?
Nhiều ý kiến cho rằng tỷ lệ này vẫn còn thấp, phải nâng cao hơn nữa. Tuy nhiên, không ít ý kiến lại cho rằng không nhất thiết phải có nhiều đại biểu chuyên trách, vì đại biểu thì phải sống và làm việc với cử tri mới hiểu được tâm tư nguyện vọng của cử tri.
Một vấn đề khác cũng được đặt ra là: các quan chức hành pháp có nên tham gia làm đại biểu Quốc hội hay không? Nhiều ý kiến cho rằng không nên, vì như vậy là xung đột lợi ích. Quốc hội giám sát Chính phủ, mà các quan chức Chính phủ lại chính là đại biểu Quốc hội thì giám sát cái gì? Tuy nhiên, vẫn có ý kiến cho rằng các quan chức hành pháp tham gia làm đại biểu là rất cần thiết. Bởi muốn bảo đảm cơ cấu thì các cơ quan hành pháp cũng cần phải có đại diện ở trong Quốc hội.
Trên đây là hai ví dụ phản ánh những khó khăn của quá trình cải cách, khi hai hệ chuẩn khác nhau dẫn dắt tư duy của chúng ta. Nhìn từ hệ chuẩn này, các vị đại biểu Quốc hội cần phải làm việc chuyên trách. Nhưng nhìn từ hệ chuẩn khác, thì các vị đại biểu lại cần phải làm việc theo chế độ kiêm nhiệm. Cũng tương tự là về việc các quan chức hành pháp có nên làm đại biểu hay không. Như vậy, khi hệ chuẩn thay đổi thì cách nhìn nhận, cách tư duy về sự vật cũng thay đổi theo. Cho nên, điều quan trọng là phải xác định cho được hệ chuẩn trước khi thiết kế hệ thống. Một hệ thống được thiết kế theo những hệ chuẩn khác nhau có thể dẫn đến xung đột và vận hành khó khăn, tốn kém.
Nếu “Quyền lực nhà nước là tập trung, thống nhất” là một hệ chuẩn, thì việc việc phân chia quyền lực nhà nước thành quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp lại là một hệ chuẩn khác. Ý kiến đề nghị phải tăng cường tỷ lệ đại biểu Quốc hội chuyên trách, cắt giảm đại biểu Quốc hội thuộc hành pháp… chỉ phù hợp với hệ chuẩn thứ hai, nhưng lại không phù hợp với hệ chuẩn thứ nhất. Cũng như việc đề cao trách nhiệm của Quốc hội phải thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng thì lại phù hợp với hệ chuẩn thứ nhất chứ không phù hợp với hệ chuẩn thứ hai.
Thực tế cho thấy, mỗi hệ chuẩn đều có những ưu điểm và những hạn chế riêng. Vấn đề là phải lựa chọn một hệ chuẩn phù hợp và thiết kế toàn bộ hệ thống quản trị quốc gia nhất quán theo hệ chuẩn đó.
Nếu chúng ta lựa chọn hệ chuẩn thứ nhất, thì chức năng của Quốc hội phải là: 1.Thể chế hóa chủ trương, chính sách của Đảng; 2.Bảo đảm sự ủng hộ của toàn xã hội cho chủ trương, chính sách của Đảng; 3.Bảo đảm khối đại đoàn kết toàn dân. Phương thức hoạt động của Quốc hội cũng phải khác. Thời gian các kỳ họp phải ngắn. Và tất nhiên, tỷ lệ đại biểu chuyên trách sẽ phải rất thấp; các thành viên Chính phủ và đại diện các cơ quan hành chính hoàn toàn có thể tham gia làm đại biểu Quốc hội.
Tuy nhiên, nếu chúng ta lựa chọn hệ chuẩn thứ nhất, thì phải tăng cường và củng cố bộ máy của Đảng. Về bản chất, tất cả các chính sách quan trọng nhất theo hệ chuẩn thứ nhất đều do Đảng quyết định. Chính vì vậy, những người tài giỏi nhất của đất nước đều cần được huy động để bổ sung cho Đảng. Công nghệ và quy trình ban hành quyết định của Đảng phải được cải tiến. Số lượng và năng lực các Ban của Đảng phải được tăng cường. Các báo cáo đánh giá tác động của chính sách sẽ phải được gửi kèm đề án và tờ trình tới Bộ Chính trị, Ban chấp hành Trung ương, khi các cơ quan này xem xét, quyết định các chủ trương, chính sách.
Nếu chúng ta lựa chọn hệ chuẩn thứ hai, thì tỷ lệ đại biểu chuyên trách phải rất cao. Các quan chức hành chính sẽ không được tham gia làm đại biểu Quốc hội. Tuy nhiên, theo hệ chuẩn này thì cần thiết phải học hỏi và áp dụng kinh nghiệm của thế giới về cách thức đảng cầm quyền bảo đảm vai trò lãnh đạo của mình đối với quyền lập pháp và quyền hành pháp - hai quyền quan trọng nhất về mặt chính trị, như thế nào.