Sắn là một trong ba cây trồng chủ lực của tỉnh Phú Yên, nhưng những năm qua liên tục bị bệnh khảm lá đeo bám. Đối với người dân miền núi, sắn trước đây từng là cây lương thực phục vụ nhu cầu chống đói tại chỗ. Trước đây, sắn không bị bệnh nhổ một bụi nấu đầy nồi, nay nhổ 3 bụi mới nấu đủ nồi.
Trên những gò đồi, cây sắn bị bệnh khảm lá còi cọc, lá nhăn nheo, nông dân đi thăm rẫy sắn chỉ còn biết lắc đầu thở dài ngao ngán.
Trồng giống sắn cũ nhiễm bệnh
Hiện người dân trồng sắn ở các xã Xuân Quang 2, Xuân Quang 3, Đa Lộc (huyện Đồng Xuân, Phú Yên) sau khi thu hoạch xong vụ sắn 2021 và đã trồng vụ sắn mới vụ mới. Bà con loay hoay tìm giống sắn sạch bệnh để vào vụ mới nhưng không có, đành lấy giống sắn cũ bị nhiễm bệnh trồng lại.
Gia đình ông Bùi Văn Thành ở xã Đa Lộc thuê máy cày chảo xới 3 sào đất trồng sắn, nhìn đất màu mỡ gà, ông Thành tiếc vì không có giống sắn mới sạch bệnh để trồng, đành phải trồng lại giống sắn cũ bị nhiễm bệnh khảm lá.
Ông Thành tâm sự: "Tôi canh tác sắn hơn 20 năm nhưng hơn 5 năm qua bệnh khảm lá đeo bám cây sắn dữ quá. Khi sắn bị bệnh, lá xoắn lại, cây không phát triển, thấp còi, lá của nó nhăn nheo nhìn thấy tội nghiệp. Khi thu hoạch, củ của nó chỉ bằng ngón chân cái là to nhất, còn trước đây sắn không bị bệnh, lá xanh mượt, củ to bằng bắp tay, dài gần nửa mét...".
Dọc theo vùng gò đồi xã Xuân Quang 2, Xuân Quang 3, cây sắn trồng cao chưa quá gang tay người lớn đã bị xoắn đọt. Theo khuyến cáo của ngành chức năng, nông dân phải thường xuyên thay đổi giống để sắn không bị bệnh, nhưng ông Nguyễn Văn Lộc ở xã Xuân Quang 3 vẫn phải tái sử dụng giống lâu nay để trồng.
“Đâu có giống sắn mới để trồng, nên tôi phải trồng giống sắn cũ. Cách đây 1 năm, tôi trồng 0,5ha sắn, do sắn bị bệnh khảm lá nên cuối vụ nhổ bán xô tại ruộng với giá chỉ 1.600 đồng/kg, so với các năm trước giá cao hơn nhưng do ít củ, thu chưa đến 1,5 triệu đồng. Tôi nghe trên xã Xuân Phước (huyện Đồng Xuân) có người được hỗ trợ giống sắn mới sạch bệnh nhưng số lượng ít quá. Gia đình tôi mong muốn sớm tiếp cận được giống sạch bệnh để yên tâm canh tác”, ông Nguyễn Văn Lộc chia sẻ.
Huyện Tây Hòa có diện tích trồng sắn trải rộng từ xã Hòa Thịnh, Hòa Mỹ Đông, Hòa Mỹ Tây. Theo thống kê của Trạm Trồng trọt và Bảo vệ thực vật huyện, diện tích sắn trồng 2.810ha, đến nay, sơ bộ có ít nhất hơn 2.000ha sắn đã bị nhiễm bệnh khảm lá nặng, tỉ lệ bệnh 70 - 100% cây.
Ông Nguyễn Văn Long ở xã Hòa Mỹ Tây cho hay: Cây sắn đã gắn bó lâu nay với hầu hết người dân tại địa phương, dù bị khảm lá hoành hành thời gian gần đây nhưng loại cây này ưa đất vùng gò đồi, nông dân chuyển đổi cây trồng cứ 2 năm trồng mía (năm mía tơ, năm mía gốc) và 1 năm trồng sắn. Cây sắn dễ trồng, chịu hạn, làm lương thực tại chỗ bằng cách nấu, xay bột làm bánh nên bà con vẫn gắn bó với cây này.
Theo ông Đào Văn Roa, Phó trưởng Phòng NN&PTNT huyện Tây Hòa, cây sắn đem lại kinh tế cao, chiếm trên 50% diện tích đất nông nghiệp vùng gò đồi. Tuy nhiên 5 năm gần đây, toàn bộ diện tích sắn tại địa phương đã bị nhiễm bệnh khảm lá, mức độ ngày càng tăng, bà con có thói quen giữ cây lại làm giống cho mùa sau, trong khi giống sạch bệnh chưa có để thay thế.
Giảm diện tích
Ông Ma Hương ở xã Ea Bar (huyện Sông Hinh) vừa thu hoạch đám sắn vụ muộn chia sẻ: Sắn ở đây nông dân trồng vùng gò đồi gần nhà, đi làm về lỡ bữa cơm ra sau nhà nhổ bụi sắn nấu ăn. Tuy nhiên sắn bị bệnh khảm lá củ bị sượng, nấu hoài không chín, còn trước đây cũng giống sắn này lúc chưa bị bệnh thì củ ăn rất bùi, thơm.
"Sắn không bị bệnh nhổ một bụi nấu đầy nồi, nay nhổ 3 bụi mới nấu đủ nồi. Một đặc điểm nữa là sắn bị bệnh khảm lá... không biết lớn! Có thúc phân cỡ nào lá cũng lá rũ buồn, cây thấp còi nhìn thấy thảm, còn trước đây sắn không bị bệnh mỗi lần thúc phân màu lá xanh đậm trải dài", ông Ma Hương kể.
Theo Phòng NN&PTNT huyện Sông Hinh, diện tích trồng sắn trên địa bàn huyện niên vụ 2020 - 2021 là 12.306ha, năng suất sắn bình quân đạt 175 tạ/ha, giảm 40 tạ/ha so với niên vụ trước, nguyên nhân do nắng hạn, bệnh khảm lá virus gây hại nặng.
Ông Nguyễn Khắc Sự, Trưởng Phòng NN&PTNT huyện Sông Hinh cho biết: Thời gian qua nắng hạn, cùng với bệnh khảm lá gây hại khiến năng suất sắn giảm, dẫn đến giảm thu nhập của người trồng sắn giảm mạnh. Do đó, kế hoạch năm 2022, toàn huyện giảm diện tích trồng sắn xuống còn 10.000ha. Việc giảm diện tích sắn, tăng diện tích mía, hoa màu và trồng các cây ăn quả khác nhằm một phần cắt đứt nguồn bệnh khảm lá sắn, một phần đa dạng hóa cơ cấu cây trồng, giúp nông dân thu nhập cao hơn.
Theo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Phú Yên, niên vụ sắn 2021 - 2022, nông dân đã trồng 29.709ha, đến nay đã thu hoạch 24.048,8ha; ước năng suất bình quân khoảng 166 tạ/ha (trong khi đó theo kế hoạch ngành nông nghiệp tỉnh đề ra năng suất sắn đạt 220 tạ/ha).
Niên vụ sắn 2022 - 2023, toàn tỉnh đã trồng 13.132 ha, đang giai đoạn phát triển thân lá. Hiện bệnh khảm lá virus gây hại hơn 5.500ha; trong đó huyện Sông Hinh 2.000ha, Đồng Xuân diện tích nhiễm 1.500ha, Phú Hòa diện tích nhiễm 20ha… Niên vụ sắn 2022 - 2023, nông dân tiếp tục trồng sắn, do đó khuyến cáo các địa phương đẩy mạnh truyên truyền để nông dân chọn các giống ít nhiễm bệnh để trồng. Khi sắn phát triển thân lá, cần tập trung chăm sóc, làm cỏ, bón phân, khi phát hiện cây bị bệnh thì nhổ, loại bỏ…
Người dân không trồng các giống sắn đã xác định nhiễm bệnh nặng, trong đó nghiêm cấm việc mua bán, trồng giống sắn HLS11 ở các vụ sau.
Ông Nguyễn Trọng Tùng, Giám đốc Sở NN&PTNT Phú Yên cho biết: Trung tâm Khuyến nông tỉnh đã triển khai Dự án “Xây dựng mô hình sản xuất giống sạch bệnh, thâm canh, quản lý tổng hợp phòng trừ bệnh khảm lá sắn do virus gây hại tại vùng trồng sắn trọng điểm” với quy mô 20ha, thực hiện tại xã Xuân Quang 2 (huyện Đồng Xuân).
Qua kiểm tra, tuy bị bệnh khảm lá virus gây hại nhưng sắn đã có từ 4 - 6 củ/gốc, trọng lượng củ khoảng 1 kg/gốc. Thời gian đến, ngành nông nghiệp tỉnh tiếp tục xây dựng triển khai các mô hình phòng, chống bệnh khảm lá, tìm giống sắn sạch bệnh để mở rộng ra sản xuất.