Cụ thể hơn, nhận thức được hoặc không nhận thức được, nói công khai hoặc không nói công khai, hai động lực cơ bản thúc đẩy người ta phấn đấu để có chức, có quyền là: 1. Lợi ích vật chất; 2. Sự công nhận (sự phục tùng, sự ngưỡng mộ, sự tôn vinh). Tuy nhiên, lợi ích vật chất thường là động lực lớn hơn. Và theo quy luật, sau khi lợi ích vật chất được đáp ứng, thì ham muốn được công nhận mới trỗi dậy thật sự mạnh mẽ. Đây cũng là nền tảng sinh học giải thích tại sao có chức quyền thì người ta dễ tham nhũng; và những quan chức được trả lương rất cao ngay từ đầu sẽ ít tham nhũng hơn.

Hiểu bản chất sinh học của hiện tượng tham nhũng là rất quan trọng để thiết kế và xác lập thứ tự ưu tiên cho các giải pháp phòng, chống tham nhũng. Thông thường, các giải pháp phòng, chống tham nhũng được thiết kế thành các nhóm: 1. Nhóm giải pháp để các quan chức không dám tham nhũng; 2. Nhóm giải pháp để các quan chức không thể tham nhũng; 3. Nhóm giải pháp để các quan chức không cần tham nhũng; 4. Nhóm giải pháp để các quan chức không thèm tham nhũng (đây là nhóm giải pháp dựa vào các giá trị đạo đức như liêm chính, trong sạch, chí công, vô tư…).

Mỗi nhóm giải pháp đều có những ưu điểm và những hạn chế nhất định. Nhóm giải pháp thứ nhất tăng cường tính răn đe, nhưng cũng dễ dẫn tới tình trạng thụ động, né tránh trách nhiệm. Nhóm giải pháp thứ hai có thể ngăn chặn triệt để tệ nạn tham nhũng, nhưng rất khó khả thi về mặt kỹ thuật. Nhóm giải pháp thứ 3 có thể giảm thiểu ham muốn tham nhũng, nhưng phải tăng chi tiêu rất lớn cho tiền lương, phụ cấp và tiền thưởng. Nhóm giải pháp thứ tư rất có tác dụng với các quan chức có đạo đức, nhưng lại ít có tác dụng với các quan chức đã tha hóa.

Vừa qua, ưu tiên phòng, chống tham nhũng của nước ta đang tập trung cho các giải pháp thuộc nhóm 1 - để các quan chức không dám tham nhũng. Thành tựu chúng ta đạt được ở đây là rất đáng ghi nhận. Trong 10 năm qua, đã có hơn 170 cán bộ cấp cao thuộc diện Trung ương quản lý, hơn 50 sĩ quan cấp tướng trong lực lượng vũ trang bị xử lý kỷ luật. Riêng từ đầu nhiệm kỳ Đại hội Đảng lần thứ XIII đến nay, có 50 cán bộ thuộc diện Trung ương quản lý, trong đó 8 Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, 20 sĩ quan cấp tướng trong lực lượng vũ trang bị kỷ luật. Qua công tác thanh tra, kiểm toán, 44.700 tập thể, cá nhân đã bị xử lý vi phạm. Rõ ràng, trừng phạt vì tội tham nhũng là không có vùng cấm; tính răn đe đối với hành vi tham nhũng đã được tăng cường. Tuy nhiên, tình trạng thụ động, né tránh và đùn đẩy trách nhiệm lại đang trở thành một vấn đề nóng bỏng. Cuộc khủng hoảng thiếu thuốc, vật tư, thiết bị y tế là một ví dụ cụ thể về hệ quả trực tiếp của tình trạng nói trên.

Tiếp tục thúc đẩy các giải pháp để các quan chức không dám tham nhũng là cần thiết. Tuy nhiên, cũng cần tăng cường các nhóm giải pháp khác để giảm thiểu tình trạng thụ động, né tránh trách nhiệm của đội ngũ, cán bộ công chức, viên chức đang xảy ra rất nghiêm trọng hiện nay. Xét về bản chất sinh học của con người thì các nhóm giải pháp thứ 3 - để các quan chức không cần tham nhũng, có vẻ sẽ tác động theo chiều thuận vì vậy sẽ giúp chúng ta giải quyết vấn đề một cách triệt để hơn. Để tăng lương, thưởng xứng đáng cho các quan chức, chúng ta cần cải cách đồng thời không chỉ chính sách tiền lương, mà còn cả bộ máy hành chính. Cắt giảm biên chế trên cơ sở tăng cường năng lực phải là định hướng chính của công cuộc cải cách ở đây. Khi lợi ích gắn với chức tước đã được bảo đảm một cách hợp lý, thì ham muốn phấn đấu để được công nhận cũng sẽ được kích hoạt. Các quan chức vì vậy cũng cố gắng giữ gìn sự trong sạch và danh tiếng của mình hơn.