Năm 2016, Đại học Griffith (Úc) khảo sát 150 homestay châu Á (trong đó có Việt Nam) và 200 homestay châu Mỹ La tinh đều có thông số chung. Đó là mô hình giúp người dân thoát nghèo, được các tổ chức phi chính phủ và nhà nước sở tại tài trợ. Khi nguồn tài trợ kết thúc, các homestay đều chững lại, hoạt động cầm chừng hoặc bị xóa sổ.
Bản Lác (Mai Châu, Hòa Bình) là mô hình tiêu biểu đầu những năm 2000 với mấy homestay, yên bình, thân thiện đến nao lòng. Sàn nhà để ngủ và ăn theo truyền thống người Thái. Dưới đất là cửa hàng đồ lưu niệm. Buổi tối, chẳng cần người trông coi. Mười năm sau, ngỡ ngàng với gần trăm homestay xô bồ, chụp giựt; lạc hậu so với các homestay em út ở Mai Hịch (cùng huyện), Hua Tạt (Vân Hồ, Sơn La)…
Từ năm 2012, du lịch cộng đồng Việt Nam ghi nhận sự đột phá với homestay Minh Thơ. Gia đình anh chị Hà Công Minh – Hà Thị Thơ, một trong những hộ nghèo nhất xóm Hịch 2, xã Mai Hịch, Mai Châu, Hòa Bình được tổ chức “Bánh mì cho Thế giới” (BFDW - Bread for the World - Protestant Development Service) thông qua “Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe và Phát triển Cộng đồng” (COHED) tài trợ tư vấn du lịch cộng đồng. Địa điểm là căn nhà hoang, cạnh chuồng trâu bỏ trống. Gia đình thuê chỗ khác bán tạp hóa vặt.
Anh Minh mới học qua lớp 4. Chị Thơ mù chữ. Chuyên gia tư vấn về ăn, ở, sinh hoạt và truyền lửa, xắn quần cùng dân bản làm mọi việc. Từ chọn vật liệu, bàn bạc thiết kế, nâng nền, sửa chuồng trâu thành nhà bếp, nâng nhà sàn… Đặc biệt làm cuộc cách mạng, nâng cấp chỗ ngủ, đưa chỗ ăn xuống dưới nhà sàn, cầm tay chỉ việc từng dịch vụ.
Tiền mặt và vật dụng tài trợ được chuyển thành chính sách vay ưu đãi, hỗ trợ chi phí tư vấn, tham quan thực tế và huấn luyện. Đi học hay tham quan là cho mình. Làm homestay là làm kinh tế. Muốn bán được sản phẩm phải biết rõ nhu cầu của khách. Khách đến đây được trải nghiệm chỗ ở lẫn nhà vệ sinh thoáng mát, sạch đẹp; kể cả bản làng. Ăn uống cải tiến với nguyên liệu tại chỗ chứ không bê nguyên kiểu “mình ăn sao, khách ăn vậy”.
Homestay Minh Thơ là ngọn cờ tiên phong du lịch cộng đồng nông thôn. Từ đốm lửa ban đầu thành công, đã nhân rộng ra nhiều địa phương khác, trong đó có những điển hình tiêu biểu như A Chu (Hua Tạt, Vân Hồ, Sơn La) năm 2015; A Páo (Pà Cò, Mai Châu, Hòa Bình) 2018; Hoa Ếch (Sa Đéc, Đồng Tháp) 2018, Xuân Diện (Hợp Thành, TP Lào Cai) 2019; UNFO Đa Mi (Hàm Thuận Bắc, Bình Thuận) 2023…
Nông dân làm du lịch
Năm 2017, nông dân Trần Thanh Hùng, quen gọi là Hùng “Hoa Ếch” vì cả cả làng Tân Qui Đông trồng hoa kiểng, chỉ Hùng nuôi thêm ếch nên chết tên luôn, để phân biệt với mấy Hùng khác ở Sa Đéc. Hùng Ếch được tỉnh Đồng Tháp mời tham gia Study Tour ở các homestay Minh Thơ (Hòa Bình), Hua Tạt (Sơn La), Pu Luong retreat (Thanh Hóa), bản Lác (mô hình thất bại); do Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp Nguyễn Văn Dương làm trưởng đoàn, Chủ tịch Lửa Việt Tours làm hướng dẫn viên.
Chính quyền Đồng Tháp quyết tâm phát triển du lịch, nhất là du lịch cộng đồng nông nghiêp nên mời các chuyên gia về nói chuyện chuyên đề cho BCH Đảng bộ tỉnh, các thành phố và huyện, thị. Trực tiếp Chủ tịch UBND tỉnh, đi xe gắn máy cùng chuyên gia, đến từng hộ nông dân, mời và thuyết phục họ làm du lịch cộng đồng.
Mười mấy hộ dân tham gia Study Tour, có người sở hữu mấy héc-ta ở làng hoa kiểng Sa Đéc, chỉ Hùng Ếch, có đất ít nhất, quyết chí tham gia. Hai vợ chồng mạo hiểm, thu hẹp vườn hoa, vèo ếch làm du lịch cộng đồng homestay. Thành phố Sa Đéc hứa hỗ trợ vay ưu đãi nhưng trầy trật vì thủ tục quá khó. Đích thân Chủ tịch Thành phố Sa Đéc Võ Thanh Tùng phải tới ngân hàng bảo lãnh giải ngân.
Hai vợ chồng dự lớp huấn luyện thực hành ngắn ngày với các chuyên gia. Chính quyền tạo điều kiện tối đa, homestay Hoa Ếch khai trương cuối năm 2017 với 24 chỗ ngủ tập thể (xây mới), 2 phòng riêng và nhà ăn (nâng cấp nhà ở) đúng dịp Đồng Tháp tổ chức hội thảo về du lịch.
Làm giàu nhờ du lịch nông nghiệp
Ban đầu rất lo, dù khách vẫn lai rai ghé ăn, ngủ. Có lúc Hùng muốn bỏ cuộc nhưng sợ quê, mang tiếng dân miền Tây thiếu kiên nhẫn nên cố. Khi Thành phố mở đường bờ sông Sa Đéc, Hùng bàn với vợ làm nhà hàng ven sông, mua thêm đất, cải tạo nhà tập thể thành phòng riêng, tiện nghi khép kín. Vẫn nuôi ếch và trồng hoa để khách trải nghiệm.
Vừa làm vừa học, liên kết thêm với các điểm đến Sa Đéc và toàn tỉnh, homestay Hoa Ếch ngày càng chỉn chu, chuyên nghiệp. Chủ nhân, chưa tốt nghiệp phổ thông, ban đầu cầm giấy đọc còn run. Được tiếp xúc thường xuyên với du khách, cả trong và ngoài nước, đi nhiều nơi giao lưu, Hùng Ếch ngày càng tự tin, chững chạc, nói năng lưu loát, hoạt bát trao đổi và truyền đạt kinh nghiêm bản thân, xứng danh Chủ nhiệm Hội quán “Cùng nhau làm du lịch”, ra dáng doanh nhân dù bề ngoài vẫn nông dân chân chất.
Trên diện tích 3.000m2, homestay Hoa Ếch sắp xếp lại, có 5 phòng lưu trú du lịch và nhà hàng ven sông khoáng đạt 200 chỗ, Hùng Ếch đón ba mẹ về chung. Vừa làm vừa nâng cấp theo góp ý và sự hài lòng của du khách. Làm được bao nhiêu, lại ky cóp mở rộng dịch vụ. Năm 2023, Hùng Ếch sắm thêm mấy chiếc xe điện, chở khách tham quan làng hoa; mua thêm mấy tàu, đưa khách du lịch trên sông, trải nghiệm làng bè cá. Tài sản ước tính gần chục tỉ.
Hùng tâm sự “Em khoái chở khách bằng xe lam hoặc xe lôi ngày xưa nhưng xin phép chưa được. Trời thương nên nhà hàng không lúc nào vắng khách, homestay thường kín chỗ. Làm nghề này, cực mà vui, quen biết thêm nhiều người, học thêm được nhiều thứ và mình cũng sang lây”. Trước 2017, Hùng trồng hoa kiểng và nuôi ếch, mỗi năm đóng thuế chừng 2 triệu. Năm 2023, Hùng đóng thuế 143 triệu.
Mới hay, nếu làm đúng chuẩn, có tư vấn thực tiễn bảo hành và hỗ trợ tìm nguồn khách, được nhà nước quan tâm, những nông dân như Hùng Ếch hoàn toàn có khả năng làm giàu nhờ du lịch cộng đồng, chỉ sau 5 năm. Cứ đà này, chẳng mấy hồi thành tỉ phú. Homestay Hoa Ếch chưa phải lưu trú cao cấp nhưng tiện nghi khép kín, thoáng mát, giữa vườn hoa kiểng và vèo ếch, cạnh dòng Sa Giang; không gian chẳng đâu có.
Vẫn tác phong bình dị, tận tình, nụ cười hiếu khách và hiền như đất, vẫn Hùng Ếch nông dân năm xưa, dù đã là “Doanh nhân du lịch nông nghiệp”.